Przyszłość polskiej infrastruktury kolejowej: inwestycje, wyzwania i finansowanie

Finansowanie inwestycji w infrastrukturę drogową od lat jest stosunkowo dobrze uregulowane i stabilne, co zapewniają zapisy Ustawy o Krajowym Funduszu Drogowym. Natomiast sektor kolejowy boryka się z poważnymi niedostatkami finansowymi. Dodatkowo, niepewność w zakresie przyszłości branży kolejowej jest podsycana pojawiającymi się w przestrzeni publicznej sygnałami o zmieniających się priorytetach inwestycyjnych, ze szczególnym uwzględnieniem krytyki projektu Centralnego Portu Komunikacyjnego (w tym jego „komponentu kolejowego”) i zapowiedzią wstrzymania lub przynajmniej uszczuplenia zakresu projektu CPK.

Oczywiście infrastruktura kolejowa to nie tylko „komponent kolejowy CPK”. To również np. kwestia finansowania spółki PKP PLK, zarówno jeśli chodzi o inwestycje, jak i środki na bieżące utrzymanie infrastruktury. Branża kolejowa – czyli firmy zatrudniające dziesiątki tysięcy pracowników – ale też np. władze samorządowe, jak również klienci kolei (nadawcy / odbiorcy ładunków oraz pasażerowie) muszą poznać odpowiedź na pytania o źródła finansowania i skalę nakładów inwestycyjnych na transport kolejowy.

Należy podkreślić znaczenie nie tylko bieżących inwestycji, ale również konieczność długofalowej reformy finansowania infrastruktury kolejowej, by docelowo zmniejszyć znaczenie wpływu funduszy europejskich na inwestycje. Polska, wraz ze wzrostem PKB, prędzej czy później przestanie być beneficjentem netto pomocy UE, a stanie się płatnikiem netto, czyli środki pomocowe z Unii staną się w pewnym momencie mniejsze niż „składka członkowska” z tytułu członkostwa w UE.

Co z ustawą o finansowaniu kolei?

W tym kontekście należy przypomnieć, że w 2023 r. do Sejmu został wniesiony projekt ustawy o zmianie ustawy o Funduszu Kolejowym, potocznie zwany w branży „ustawą o reformie finansowania kolei”. Zakłada ona znaczące zwiększenie wpływów do Funduszu Kolejowego, poprzez zmianę struktury jego finansowania: m.in. zwiększenie wpłat z opłaty paliwowej, przekazywanie do FK środków z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej czy możliwość pozyskania do FK środków pochodzących z unijnego systemu handlu uprawnieniami do emisji. Projekt zakłada również np. emisję obligacji czy zaciągania pożyczek na rzecz Funduszu Kolejowego z przeznaczeniem na prefinansowanie inwestycji unijnych (tzw. rolowanie długu). Przyjęcie tej ustawy zapewniłoby zupełnie inny niż dotąd montaż finansowania kolei, zbliżony do modelu finansowania przedsięwzięć drogowych – który od lat zapewnia branży drogowej stabilność inwestycyjną.

Pozwoliłoby to także na znaczące zwiększenie zakresu inwestycji wpisanych obecnie do Krajowego Planu Kolejowego. KPK, czyli dokument planujący inwestycje kolejowe do roku 2030 (z perspektywą do roku 2032), jest krytykowany przez część branży jako zbyt minimalistyczny, koncentrujący się na zrealizowaniu zaplanowanych od dawna inwestycji bądź dokończeniu rozpoczętych już prac. Przyjęcie ustawy jest kluczowe w kontekście zapewnienia stabilności finansowej i umożliwienia dalszego rozwoju infrastruktury kolejowej w Polsce.

Kilka ważnych pytań o przyszłość kolei w Polsce

Chcemy zadać kluczowe pytania dla rozwoju rynku kolejowego w Polsce. Pytania te kierujemy przede wszystkim do Ministerstwa Finansów, a równolegle – do odpowiednich organów zarządzających, w tym Ministerstwa Infrastruktury, PKP PLK oraz CPK. Pytanie te koncentrują się wokół planu finansowania infrastruktury kolejowej na najbliższe 5-10 lat, uwzględniając potrzeby inwestycyjne oraz konieczność zapewnienia stabilności i przewidywalności dla całego sektora i gospodarki.

• Czy Rząd zamierza wprowadzić „ustawę o reformie finansowania kolei”? Ile państwo polskie planuje przeznaczać rocznie środków krajowych na nakłady inwestycyjne na kolei oraz utrzymanie infrastruktury?
• Czy Ministerstwo Finansów zwiększy finansowanie Krajowego Programu Kolejowego celem realizacji większej liczby inwestycji?
• Czy jest zapewnione finansowanie programu CPK?
• Czy zapewnione jest finansowanie programu Kolej Plus?
• Czy planowane są mechanizmy dodatkowego wsparcia dla samorządów na finansowanie regionalnych i aglomeracyjnych połączeń kolejowych – np. poprzez zwiększenie udziału samorządów wojewódzkich we wpływach z podatków PIT i CIT?
• Czy zakłada się możliwość finansowania przez samorządy inwestycji w tabor kolejowy przy współudziale środków z Funduszu Kolejowego?

Pytania o skalę i zakres finansowania kolei, ze szczególnym uwzględnieniem inwestycji kolejowych, oraz o plany związane z reformą Funduszu Kolejowego stanowią fundamentalny punkt w dążeniu do zapewnienia przewidywalnego i stabilnego środowiska dla rozwoju infrastruktury kolejowej w Polsce. Kolej musi zwiększać swoją rolę zarówno w przewozach pasażerskich, sukcesywnie zwiększając swoją rolę względem motoryzacji indywidualnej, jak i w przewozach towarowych. Ale to tego potrzebne jest odpowiednie finansowanie kolei, zagwarantowane na wiele lat. Brak tej gwarancji oznacza słabość branży, co z kolei przekładać się będzie na problemy nie tylko sektora kolejowego, ale również całej polskiej gospodarki.