Jak będzie wyglądało utrzymanie pojazdów po wejściu IV pakietu kolejowego?

Zasady funkcjonowania ECM określa obecnie rozporządzenie Komisji 2011/445. Dokument ten dotyczy jednak wyłącznie podmiotów odpowiedzialnych za utrzymanie wagonów towarowych, wprowadzając ich obowiązkową certyfikację. Podmioty odpowiedzialne za utrzymanie pozostałych rodzajów pojazdów (np. wagonów pasażerskich czy lokomotyw) nie podlegają obecnie obowiązkowi certyfikacji.

Sytuacja ta zmieni się wraz z wejściem w życie rozporządzenia 2019/779, które zastąpi dotychczasowe przepisy. Od czasu wejścia w życie IV pakietu kolejowego, certyfikacja dotyczyć będzie wszystkich ECM, niezależnie od rodzaju utrzymywanych pojazdów. Każdy podmiot odpowiedzialny za utrzymanie będzie musiał spełnić wymagania załącznika II do rozporządzenia 2019/779 (art. 3 ust. 1). W praktyce oznacza to obowiązek ustanowienia i stosowania systemu zarządzania utrzymaniem (MMS).

Możliwe będą dwa sposoby certyfikacji - wykazania przez ECM zgodności z załącznikiem II (art. 3 ust. 4 rozporządzenia 2019/779):

• uzyskanie certyfikatu podmiotu odpowiedzialnego za utrzymanie;
• wykazanie zgodności w ramach procesu uzyskania certyfikatu lub autoryzacji bezpieczeństwa.

Wybór ścieżki certyfikacji nie jest dowolny (art. 3 ust. 2 rozporządzenia 2019/779) i zależy od trzech czynników:

• rodzaju pojazdów, za których utrzymanie podmiot jest odpowiedzialny – inne będą zasady dla podmiotów utrzymujących wagony towarowe, a inne dla podmiotów utrzymujących pozostałe rodzaje pojazdów;
• rodzaju podmiotu – istotne jest, czy ECM jest równocześnie przewoźnikiem posiadającym certyfikat bezpieczeństwa lub zarządcą posiadającym autoryzację bezpieczeństwa;
• sposobu użytkowania pojazdów – dla przewoźników lub zarządców istotne jest, czy utrzymują oni pojazdy wyłącznie na potrzeby własnej działalności.

Na tej podstawie można wyróżnić cztery możliwe przypadki, dla których obowiązują także odrębne okresy przejściowe. Warto przy tym zauważyć, że o ile dwa pierwsze czynniki są obiektywne, o tyle czynnik związany ze sposobem użytkowania pojazdów zależy od decyzji biznesowej przewoźnika lub zarządcy. Podmioty te mają zatem wpływ na to, jakie okresy przejściowe będą dla nich obowiązujące.

Uwaga! Z możliwości wykazania zgodności z wymaganiami dotyczącymi ECM w ramach procesu uzyskania certyfikatu lub autoryzacji bezpieczeństwa mogą skorzystać wyłącznie przewoźnicy i zarządcy infrastruktury utrzymujący pojazdy inne niż wagony towarowe, które wykorzystywane są tylko na potrzeby własnej działalności.

1. ECM wyłącznie dla wagonów towarowych

Z perspektywy podmiotów odpowiedzialnych za utrzymanie wyłącznie wagonów towarowych nie zachodzą istotne zmiany. Zgodnie z dotychczasowym, jak i nowym rozporządzeniem taki podmiot musi posiadać certyfikat ECM. W tym przypadku nie odgrywają również roli dwa pozostałe czynniki: czy ECM jest jednocześnie przewoźnikiem lub zarządcą oraz w jaki sposób użytkowane są jego pojazdy. Dla omawianego przypadku nie przewidziano okresu przejściowego, a certyfikaty ECM wydane dotychczas podmiotom odpowiedzialnym za utrzymanie wagonów towarowych zachowują ważność (art. 16 rozporządzenia 2019/779). Podmioty mogą zatem kontynuować działalność na podstawie dotychczasowych uprawnień.

Przypadek ten znajdzie zastosowanie tylko, jeżeli ECM utrzymuje wyłącznie wagony towarowe. Jeżeli oprócz tego w krajowym rejestrze pojazdów podmiot ten jest przypisany również do innych rodzajów pojazdów, konieczna będzie aktualizacja posiadanego certyfikatu w terminie do 16 czerwca 2022 r.

2.  ECM dla innych pojazdów niż wagony towarowe, który nie jest jednocześnie przewoźnikiem lub zarządcą

Omawiany przypadek będzie dotyczyć np. przedsiębiorstw wynajmujących tabor kolejowy (tzw. pooli taborowych) czy producentów taboru. W tym przypadku nie jest istotne, w jaki sposób utrzymywane pojazdy są użytkowane. Podmioty te będą musiały uzyskać certyfikat ECM, na co mają czas do 16 czerwca 2022 r. (art. 15 ust. 5 rozporządzenia 2019/779).

3. ECM utrzymujący pojazdy inne niż wagony towarowe, będący jednocześnie przewoźnikiem lub zarządcą infrastruktury, który utrzymuje pojazdy wykorzystywane nie tylko na potrzeby własnej działalności

Dla odróżnienia przypadków 3 i 4 kluczowy jest czynnik dotyczący sposobu użytkowania pojazdów, a konkretnie tego, czy utrzymywane pojazdy są użytkowane wyłącznie na potrzeby własnej działalności. Przesłanka ta została sformułowana z uwagi na różny poziom ryzyka i skomplikowania działalności podmiotu, który samodzielnie użytkuje swoje pojazdy, od takiego, który je wynajmuje innym podmiotom. Przewoźnik użytkujący pojazdy tylko na potrzeby własnej działalności ma bowiem pełną kontrolę nad ich przebiegiem, usterkami, a także sposobem wykorzystania.

Do tego przypadku zaliczany będzie podmiot wynajmujący pojazdy, niezależnie od tego, czy mowa jest o najmie krótko- czy długoterminowym. Do tej kategorii trafi zatem zarówno ECM, który wynajął innemu przewoźnikowi swój pojazd np. na okres roku w ramach wymiany taboru, jak i na dzień lub dwa dla potrzeb realizacji przewozu okazjonalnego. Innym przykładem sytuacji kwalifikującej do opisywanego przypadku będzie również realizacja przewozu międzynarodowego w porozumieniu z przewoźnikiem zagranicznym, który od granicy prowadzić będzie pojazd danego ECM. W powyższych sytuacjach nie można bowiem stwierdzić, że pojazdy są użytkowane wyłącznie na własne potrzeby danego przewoźnika lub zarządcy, będącego ECM, a tym samym należy je kwalifikować do opisywanego przypadku.

Podmioty zaliczane do tego przypadku muszą uzyskać certyfikat ECM do 16 czerwca 2022 r. (art. 15 ust. 5 rozporządzenia 2019/779).

4. ECM utrzymujący pojazdy inne niż wagony towarowe, będący jednocześnie przewoźnikiem lub zarządcą infrastruktury, który utrzymuje pojazdy wykorzystywane wyłącznie na potrzeby własnej działalności

Autorzy rozporządzenia chcieli uprościć sytuację części przewoźników i zarządców, którzy utrzymują pojazdy użytkowane wyłącznie na potrzeby swojej działalności (art. 3 ust. 2 i 4 rozporządzenia 2019/779). Podmioty takie zostały zwolnione z obowiązku uzyskania certyfikatu ECM, jednak w zamian zobowiązano je do wykazania zgodności z wymaganiami załącznika II przy uzyskiwaniu certyfikatów lub autoryzacji bezpieczeństwa. W praktyce zatem nie ulega zmianie zestaw wymagań, które muszą być zrealizowane, a jedynie procedura wykazania ich spełnienia.

Opisywanego przypadku nie uwzględniono przy formułowaniu okresów przejściowych. W efekcie dla ECM, który chciałby skorzystać z opisywanego przypadku nowe przepisy wejdą w życie 16 czerwca 2020 r. Oznacza to, że do tego czasu podmioty powinny ustanowić lub uzupełnić procedury systemu zarządzania bezpieczeństwem w taki sposób, aby spełnić kryteria wynikające z załącznika II do rozporządzenia. Powinny także dokonać analizy wpływu wprowadzonych zmian w celu sprawdzenia, czy wprowadzana zmiana nie wymaga wystąpienia o aktualizację certyfikatu lub autoryzacji bezpieczeństwa.

Dodatkowa komplikacja pojawia się w sytuacji, gdy przewoźnik lub zarządca objęty opisywanym przypadkiem wystąpi o przedłużenie certyfikatu lub autoryzacji bezpieczeństwa. Musi on już od 16 czerwca 2020 r. wykazać w postępowaniu o przedłużenie certyfikatu lub autoryzacji bezpieczeństwa spełnienie wymagań załącznika II do rozporządzenia.

Przewoźnicy i zarządcy infrastruktury mogą wybrać, do którego przypadku (3 czy 4) się kwalifikują. Zależne jest to od decyzji biznesowej podmiotu, czy będzie on chciał wynajmować utrzymywane przez siebie pojazdy.

Mając na uwadze tworzenie warunków do niezakłóconego rozwoju przedsiębiorstw w oparciu o różne modele biznesowe, Prezes UTK rekomenduje skorzystanie z trzeciej ścieżki realizacji wymagań rozporządzenia 2019/779. Dla ECM będących jednocześnie przewoźnikiem kolejowym lub zarządcą znacznie korzystniejsze będzie uzyskanie certyfikatu ECM. Wśród uzyskiwanych w ten sposób korzyści należy wymienić:

• swobodę w dysponowaniu utrzymywanym taborem – możliwość wynajmu innym podmiotom;
• dwuletni okres przejściowy, trwający do 16 czerwca 2022 r.;
• brak ryzyka aktualizacji posiadanego certyfikatu lub autoryzacji bezpieczeństwa po 16 czerwca 2020 r.