Port Bajkał – czar dawnej Kolei Transsyberyjskiej

Niedawno obchodziliśmy stulecie ukończenia ostatniego odcinka Kolei Transsyberyjskiej. Jednak trasa, którą znamy obecnie, niekoniecznie pokrywa się z tą oryginalną, pierwotną. Czasem tory musiały ustąpić innym wielkim projektom inżynieryjnym.

Jednym z bardziej malownicznych odcinków dawnej Kolei Transsyberyjskiej jest tzw. Kolej Okołobajkalska (Krugobajkalka), przebiegająca północnym nabrzeżem jeziora Bajkał. Łączy ona obecnie Sliudiankę, leżącą na zachodnim krańcu jeziora Bajkał z miejscowością Bajkał, zamieszkiwaną przez ok. 500 osób i leżącą nieopodal miejsca, w którym rzeka Angara, jako jedyna wśród rzek, wypływa z wielkiego jeziora.

Gdy planowano Kolej Transsyberyjską, podzielono ją na siedem odcinków. Jednym z nich była Kolej Okołobajkalska o długości ok. 260 km przebiegająca między Irkuckiem a przystanią Mysowaja (obecnie miejscowość Babuszkin). Ustalono, że tory od Irkucka będą przebiegać po zachodniej stronie rzeki Angara, a następnie okrążać od zachodu Bajkał wzdłuż jego nabrzeża. Prace przy odcinku od Irkucka do miejscowości Bajkał w miejscu, w którym Angara wypływa z jeziora, trwały w latach 1896-1990 r. Dalej, do momentu ukończenia dalszego odcinka, transport na drugą stronę Bajkału odbywał się za pomocą promu kolejowego. Pojawiały się też i inne rozwiązania – podczas mroźnej zimy 1903 i 1904 r., gdy lodołamacze nie dawały rady, tory ułożono po jeziorze, a wagony były przeciągane przez zwierzęta.

Budowa brakującego odcinka była sporym wyzwaniem inżynieryjnym. Zdecydowano się poprowadzić trasę wybrzeżem – pełnym skał i stromych zboczy wznoszących się od 270 do 400 m ponad jezioro. Budowę rozpoczęto w 1899 r. przy lżejszym, południowym odcinku, zaprzęgając do prac carskich więźniów. Na wymagającym odcinku od Bajkału do Sliudianki prace ruszyły w 1902 r. i miały zakończyć się po trzech latach. Zaplanowano tutaj 33 tunele i szereg mostów, a torowisko miało się wznosić na wysokość co najmniej 5,33 m nad poziomem wody. Co najmniej 70% trasy miało być poprowadzone w wykopie w skale (do dzisiaj dużym wyzwaniem są lawiny). Materiały, z uwagi na strome zbocza, dostarczano głównie drogą wodną. W szczytowym momencie pracowało tutaj 13,5 tys. robotników. Trasa osiągnęła przejezdność w październiku 1904 r. i po roku włączono ją do regularnego ruchu. Po kilku latach dobudowano drugi tor.

Kolej okołobajkalska, w jej północnej części, nie służyła jednak – jak się okazało – wiecznie. W latach 40. XX w. prowadzono prace nad wzmocnieniem trasy. Planiści, biorąc pod uwagę wysokie koszty, uznali jednak, że lepiej będzie zaniechać dalsze prace i przenieść ruch na mniej okrężną, budowaną od 1941 r. trasę łączącą Irkuck i Sliudiankę przez góry. Zaproponowano jej elektryfikację i dobudowę drugiego toru. Ostatecznie główny ruch został przeniesiony do 1949 r.

Gwoździem do trumny dla przyszłości trasy okazała się budowa elektrowni wodnej w Irkucku, która ruszyła w 1950 r. Jej realizacja wymagała zalania korytarza Kolei Okołobajkalskiej wzdłuż rzeki Angara, co nastąpiło w 1956 r. Tym samym trasę ucięto w miejscowości Bajkał i trasa straciła na znaczeniu, a miejscowości, do których właściwie można było dotrzeć jedynie koleją, zaczęły upadać. Zdemontowano też drugi tor. Na początku lat 80. XX w. proponowano jej zamknięcie.

Szczęśliwie 89-km odcinek linii od Sliudianki do Bajkału przetrwał, a w 1982 r. uznano go za część pomnika architektury. Na przełomie lat 80. i 90. rozpoczęto też prace wzmacniające. To nie lada wyzwanie – na trasie znajdują się 38 tunele o łącznej długości przekraczającej 9 km, 15 kamiennych galerii (z czego wykorzystywanych jest pięć), trzy żelbetonowe galerie, 248 mostów i wiaduktów, a także 268 ścian wsporczych.

Obecnie trasę obsługuje jeden pociąg spalinowy, kursujący cztery razy w tygodniu. Czas przejazdu wynosi 4 godziny i 40 minut. Skład zapewnia też niezwykle ważną rolę społeczną – dowozi produkty pierwszej potrzeby (chleb, sól, wódka, zapałki, tytoń). Uruchamiane są też pociągi turystyczne w trakcji parowej. Na końcu trasy, na stacji Bajkał, znajduje się niewielki hotel. Stąd też można dostać się na drugą stronę rzeki Angara – do Listwianki, popularnego kurortu nadbajkalskiego, o zupełnie już odmiennym charakterze.