Iran. Kolej w kraju ajatollahów

Dziś w kraju ajatollahów rozwój sieci kolejowej pomimo dotkliwych sankcji postępuje w imponującym tempie. Każdego roku przybywa kilkaset kilometrów nowych linii. Gdyby nie skutki wielkiej polityki, to Iran dysponowałby już liniami dużych prędkości, których budowa została niestety zatrzymana.

Pomimo trudnej sytuacji geopolitycznej w regionie transport szynowy w Iranie ma się dobrze, czego przykładem jest dobrze funkcjonujący sektor przewozów pasażerskich. Pociągi cieszą się renomą, są czyste, wygodne i punktualne. Na najważniejszych trasach kursują z prędkością 150 km/h przy użyciu trakcji spalinowej. Jeszcze kilka lat temu Iran miał wiele połączeń pasażerskich z sąsiednimi krajami, jednak eskalacja napięcia w regionie i wybuch pandemii COVID-19 zamknęły kolejowe przejścia graniczne dla pociągów pasażerskich.

Trudne początki i rozkwit w XX wieku

Pierwszą linię kolejową w ówczesnej Persji oddano do użytku w 1888 roku w czasach rządów szacha Nasera al-Dina. Podmiejska linia wąskotorowa „Decauville” początkowo miała być obsługiwana przez konie, lecz ostatecznie zdecydowano się na trakcję parową. Tor wąskotorówki o prześwicie 800 mm prowadził z centrum Teheranu do sanktuarium w mieście Rej. Przewozy na około 10-kilometrowej linii wykonywali Persowie wraz z pracownikami z Europy, odgrywającymi rolę nadzory. Kolej nie zyskała niestety zaufania i popularności. Przez zmierzających do Reju pielgrzymów nazywana była „szatańską”, dlatego już w 1901 roku pociągi przestały kursować według stałego rozkładu jazdy. Ostatecznie w roku 1962 (według innych źródeł w 1952) linię zlikwidowano.

Budowę kolei z prawdziwego zdarzenia rozpoczęto na początku ubiegłego wieku. Przyjęto wówczas standard toru o europejskim prześwicie 1435 mm, który obowiązuje na obszarze całego kraju do dziś.

Jeszcze w roku 1916 uruchomiono w Persji przewozy na 146-kilometrowej linii, prowadzącej z miasta Tabriz do znajdującej się na północy kraju przy granicy z Rosją Dżolfy. W tym samym roku ruszyła linia z Mirjavehu do Zahedanu (93 km) na południowo-wschodnim obszarze Persji, niedaleko granicy z Indiami Brytyjskimi. Jedna z najważniejszych tras kolejowych została ukończona w roku 1939, tuż przed wybuchem II wojny światowej. Wtedy otwarto liczącą 1394 kilometry Kolej Transirańską, która połączyła Bandar-e Emam Chomejni nad Zatoką Perską ze stolicą oraz z Bandar-e Torkaman nad Morzem Kaspijskim przy granicy z ZSRR (obecnie Turkmenistan). W 2021 roku Kolej Transirańska ze słynnym mostem Veresk została wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

W okresie od zakończenia II wojny światowej do irańskiej rewolucji islamskiej (rok 1979) sieć kolejowa rozrosła się do 5000 kilometrów. W ostatnich dwóch dekadach XX wieku przybyło kolejne 1700 kilometrów linii, w tym ważne fragmenty międzynarodowych korytarzy, jak na przykład odcinek kolei „jedwabnego szlaku” z Meszhedu do granicy z Turkmenistanem.

Wiek XXI przyniósł jeszcze większe przyspieszenie w rozwoju kolejowej infrastruktury w Iranie. Zbudowano 3500 km nowych linii, w tym wiele strategicznych odcinków, które scaliły sieć. Powstał między innymi brakujący 546-kilomerowy odcinek Bam – Zahedan, spinający ciągłość szlaku z Teheranu do Pakistanu.

W latach 2020-2023 oddano do użytku międzynarodowy szlak z Iranu do Afganistanu. Budowana od 2007 roku 225-kilomerowa linia przeznaczona do transportu surowców jest fragmentem „korytarza kolejowego pięciu narodów”, który w przyszłości połączy Iran, Afganistan, Tadżykistan, Kirgistan i Chiny.

Imponująca sieć i trzy szerokości toru

Aktualnie irańska sieć kolejowa liczy ponad 13 000 kilometrów i jest dość nietypowa, bowiem występują na niej trzy szerokości toru. Oprócz obowiązującego w całym kraju standardowego rozstawu 1435 mm są odcinki transgraniczne z szerokością toru występującą w kraju sąsiednim. Z miasta Zahedan do granicy z Pakistanem prowadzi długi, bo aż 94-kilometrowy, szlak w indyjskim rozstawie 1676 mm. Z kolei odcinki spinające sieć kolejową Iranu z siecią azerską i turkmeńską mają rosyjski rozstaw toru 1520 mm.

Zaledwie 10-proc. linii kolejowych w Iranie to linie dwutorowe. Są to magistrale Teheran – Kom i Teheran – Meszhed o najlepszych parametrach technicznych oraz strategiczna linia Bafq – Bandar Abbas nad cieśniną Ormuz.

Elektryfikacja dotyczy nieco ponad 1 proc. sieci, a dokładniej tylko jednej linii prowadzącej z Tabrizu do Dżolfy. Linia o długości 148 km kończy się przy granicy z enklawą Azerbejdżanu i jest zasilana napięciem 25 kV AC.

Elektryfikacja sieci kolejowej dla Iranu nie jest ani priorytetem, ani koniecznością. W kraju, w którym cena detaliczna ropy naftowej wynosi 1 USD za 37 litrów, doskonale sprawdza się trakcja spalinowa z wykorzystaniem nowoczesnych pojazdów, osiągających całkiem przyzwoite prędkości.

Maksymalne prędkości pociągów pasażerskich wynoszą 150 km/h i są osiągane na liniach z Teheranu do miast Kom i Meszhed.

Magistrala Teheran – Meszhed miała stać się już wiele lat temu pierwszą linią dużych prędkości w Iranie. Rozpoczęte wiele lat temu prace, polegające na modernizacji istniejącej i budowie nowej infrastruktury na 250 km/h w śladzie obecnej linii, zostały przerwane przez sankcje.