Bezpieczeństwo na przejazdach kolejowych – wspólna odpowiedzialność, wspólne wyzwanie

W 2024 roku odnotowaliśmy 171 wypadków na przejazdach kolejowo-drogowych. To spadek o 19 zdarzeń w porównaniu ze statystykami z 2023 roku. Tendencja jest pozytywna, jednak nie może ona przesłaniać dramatycznego wzrostu liczby ofiar śmiertelnych – w minionym roku w wypadkach na przejazdach zginęło 45 osób, o 6 więcej niż w 2023 roku.

Te statystyki unaoczniają nam paradoks, z którym musimy się zmierzyć – choć liczba wypadków maleje, ich skutki stają się coraz bardziej tragiczne. Analiza przyczyn wypadków na przejazdach kolejowo-drogowych jednoznacznie wskazuje, że w 95% przypadków odpowiedzialność ponoszą użytkownicy dróg. Dlatego tak ważne jest, by w odpowiedni sposób zabezpieczyć przejazdy kolejowo-drogowe – i o tym rozmawialiśmy w czasie VII Forum Kultury Bezpieczeństwa. 

Odpowiedzialność nas wszystkich

Bezpieczeństwo na przejazdach kolejowych jest kwestią złożoną i wieloaspektową. Za jego zapewnienie odpowiada szerokie grono podmiotów i instytucji, z których każdy odgrywa kluczową rolę w tym procesie. 
Nadzór nad bezpieczeństwem ruchu kolejowego sprawuje Prezes Urzędu Transportu Kolejowego. Ten nadzór dotyczy również bezpieczeństwa na przejazdach kolejowo-drogowych. Prezes UTK kontroluje przestrzeganie przepisów dotyczących bezpieczeństwa, w tym warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać skrzyżowania linii kolejowych z drogami. W tych zadaniach współpracuje z innymi organami.
Jednym z nich jest Minister Infrastruktury, który kształtuje politykę transportową w zakresie bezpieczeństwa. Jest odpowiedzialny również za tworzenie przepisów prawa, które obowiązują na przejazdach kolejowych.

Zarządcy infrastruktury kolejowej (np. PKP Polskie Linie Kolejowe S.A.) są zobowiązani m. in. do odpowiedniego utrzymania przejazdów. Muszą zapewnić odpowiedni stan techniczny przejazdów kolejowo-drogowych (np. instalować i utrzymać urządzenia zabezpieczające, ustalać kategorie przejazdów kolejowo-drogowych i sposób ich zabezpieczenia).

Również przewoźnicy posiadają wiele obowiązków w tym zakresie. To chociażby współpraca z zarządcami infrastruktury przy ocenie ryzyka i zgłaszaniu zagrożeń czy zapewnienie odpowiedniego poziomu szkolenia maszynistów.

Za bezpieczeństwo na przejazdach kolejowo-drogowych odpowiadają nie tylko podmioty związane z systemem kolejowym, lecz także zarządcy dróg (np. Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad, zarządy dróg wojewódzkich, powiatowych i gminnych). Do ich zadań należy utrzymanie w dobrym stanie dróg dojazdowych do przejazdów kolejowych. Są oni również odpowiedzialni za prawidłowe oznakowanie dróg znakami drogowymi przed przejazdami kolejowymi. Również Policja odgrywa istotną rolę w zapewnieniu bezpieczeństwa na przejazdach – prowadzi kontrolę ruchu drogowego w rejonie przejazdów kolejowych.

W gronie instytucji, z którymi Prezes UTK współpracuje na rzecz poprawy sytuacji na przejazdach kolejowo-drogowych, jest także Państwowa Komisja Badania Wypadków Kolejowych (PKBWK). To ona bada poważne wypadki, do których dochodzi na przejazdach. PKBWK analizuje ich przyczyny i okoliczności oraz formułuje zalecenia dotyczące bezpieczeństwa – na podstawie wyników badań wydaje konkretne zalecenia skierowane do zarządców infrastruktury, zarządców dróg, przewoźników i innych podmiotów. Mają one zapobiegać podobnym zdarzeniom w przyszłości.
 
Strategia dla przejazdów

Są kraje, które podchodzą kompleksowo do problemu z bezpieczeństwem na przejazdach kolejowo-drogowych. Dobrym przykładem jest Finlandia. Rząd fiński przyjął program poprawy bezpieczeństwa na przejazdach kolejowo-drogowych, który łączy strategiczne podejście do redukcji liczby przejazdów z nowoczesną technologią i systematycznym podejściem do zarządzania ryzykiem. Strategia Finlandii to kilka kluczowych elementów, które mają zostać zrealizowane do 2030 roku. Jednym z nich jest priorytet dla budowy objazdów, wiaduktów i tuneli zamiast pozostawiania przejazdów w poziomie szyn. To także zmiany technologiczne – rozwój systemów ostrzegania i monitorowania.

Finlandia dostrzega również konieczność edukacji kierowców i użytkowników dróg. Regularne kampanie edukacyjne, które wpływają na świadomość ludzi w różnym wieku, to działanie konieczne. Podobne podejście jest w naszym kraju. Takie kampanie realizują różne instytucje. Urząd Transportu Kolejowego rozpoczął już 3. edycję Kampanii Kolejowe ABC, projektu współfinansowanego przez Unię Europejską. Bohater kampanii, nosorożec Rogatek, uczy dzieci oraz ich rodziców i opiekunów zasad bezpieczeństwa. Także zarządca infrastruktury, PKP Polskie Linie Kolejowe S.A., od 20 lat realizuje projekt „Bezpieczny Przejazd”.

Już zmieniły się zasady szkolenia kierowców. 30 czerwca weszła w życie nowelizacja rozporządzenia w sprawie egzaminowania osób ubiegających się o uprawnienia do kierowania pojazdami, szkolenia, egzaminowania i uzyskiwania uprawnień przez egzaminatorów oraz wzorów dokumentów stosowanych w tych sprawach. Powstał katalog niebezpiecznych zachowań, które skutkują natychmiastowym przerwaniem egzaminu. Doprecyzowanie przepisów, które przecież się nie zmieniły, to sposób na walkę z błędną interpretacją tego, co dzieje się w czasie egzaminu. W weryfikacji umiejętności kierowców nie ma miejsca na uznaniowość.

Strategia, która łączy infrastrukturę, technologię i edukację, to szansa na znaczące ograniczenie liczby wypadków na przejazdach kolejowych także w Polsce. Korzystajmy z dobrych doświadczeń i rozwiązań, które wdrażają inni!

Bierne – najbardziej niebezpieczne i najliczniejsze

Do wypadków dochodzi głównie na przejazdach kategorii D i C. Wpływa na to sposób zabezpieczenia tego rodzaju przejazdów, ale też ich liczba – kategorię C ma w Polsce 1846 przejazdów, a kategorię D aż 4858 spośród 12 tys. wszystkich przejazdów kolejowo-drogowych. To dlatego tak ważne jest zapewnienie bezpieczeństwa w tych miejscach. Wypadki na przejazdach i na dzikich przejściach na terenach kolejowych to łącznie ponad 70 proc. wszystkich wypadków na kolei.

Dane z 2023 roku pokazują, że w Polsce dochodzi do największej liczby znaczących wypadków na przejazdach kolejowo-drogowych na tle innych krajów Unii Europejskiej. Najwięcej jest ich też na przejazdach niezabezpieczonych dodatkowymi systemami (bierne systemy zabezpieczeń): w 2023 roku było ich 36. Na drugim miejscu znalazła się Rumunia, dla której ta liczba była dokładnie o połowę niższa.
To jest kolejny argument za tym, aby w Polsce wprowadzać dodatkowe, innowacyjne rozwiązania, które już są stosowane w innych europejskich krajach.

Dobry przykład

Kolej w Europie korzysta z wielu nowoczesnych zabezpieczeń na przejazdach kolejowo-drogowych. Zaawansowane systemy detekcji przeszkód (Obstacle Detection Systems) działają w Wielkiej Brytanii, Szwecji czy Austrii. Radar lub kamery termiczne monitorują przejazd, a pociąg nie dostaje zielonego sygnału, jeśli coś znajduje się na torach.

W Niemczech, Rumunii Francji czy we Włoszech funkcjonuje monitoring z automatyczną analizą zachowań (ANPR, AI). Kamery rozpoznają tablice rejestracyjne (ANPR) i analizują wykroczenia. System wykrywa, czy pojazd wjechał na przejazd mimo czerwonego światła. Potrafi również rozpoznać, czy utknął na torach.

Technologie satelitarne i komunikacja V2X to rozwiązania, które przyjęły na przykład Francja, Włochy i Czechy (projekty UE SAFER LC, SafeRail, XCROSS). System wysyła do pojazdu sygnał o zbliżaniu się do pociągu lub odwrotnie. Satelity wykrywają obecność pojazdów na torach i sterują rogatkami.

Traffic Signal Preemption (priorytet dla pociągu) wprowadziły takie kraje jak Belgia, Holandia czy Niemcy. Sygnalizacja świetlna na drodze (np. skrzyżowanie 50 m od torów) zostaje wcześniej przełączona na światło czerwone, by zapobiec utknięciu pojazdu między rogatkami.

Polska rzeczywistość

Na rynku istnieje kilka skutecznych systemów innowacyjnych zabezpieczeń produkowanych przez polskich producentów. Dwa z nich pokazaliśmy w pierwszym odcinku filmowego projektu UTK „Bezpieczeństwo w praktyce”. O jednym z nich – systemie SafeCross – mówiła też podczas Forum Kultury Bezpieczeństwa Anna Szklarczyk z firmy ELMONTAŻ Sp. z o.o.

System SafeCross wykrywa zbliżający się pojazd i rejestruje jego zachowanie w czasie pokonywania przejazdu kolejowo-drogowego. Dzieje się to bez angażowania ludzi. Zachowanie kierowcy ocenia sztuczna inteligencja. W czasie czterech lat na dwóch przejazdach kolejowych kategorii D (w Milówce i Pszczynie) system ocenił ponad 500 tys. zdarzeń. W pierwszym okresie po zamontowaniu systemu 85% kierowców zatrzymywało się przed przejazdem. W tej chwili ok. 75% samochodów się nie zatrzymuje! Powód? Brak kary.
 
Kultura bezpieczeństwa na filmowo

SafeCross jest laureatem konkursu kultury bezpieczeństwa i jednym z bohaterów naszego filmu promującego nagrodzonych w tym konkursie. Takich ciekawych projektów, które służą budowaniu kultury bezpieczeństwa na kolei, jest znacznie więcej. Chcemy je pokazywać w naszym cyklu „Bezpieczeństwo w praktyce”. Mamy nadzieję, że w ten sposób zainteresujemy nowych odbiorców i przybliżymy zarówno laureatów Konkursu Kultury Bezpieczeństwa, jak i wdrażane przez nich innowacyjne rozwiązania oraz pomysły. To dzięki tym realizacjom podróż koleją jest bezpieczna i komfortowa. Liczę na to, że filmy staną się także inspiracją dla innych i podkreślą znaczenie kultury bezpieczeństwa w codziennej pracy na kolei. Materiały są dostępne w Internecie i social mediach UTK. Każdy film to krótka opowieść o tym, jak można działać odpowiedzialnie i nowocześnie, z korzyścią dla pasażerów.

Aby stać się bohaterem filmu, trzeba być laureatem lub podmiotem wyróżnionym w Konkursie Kultury Bezpieczeństwa. Pomysł stworzenia tego konkursu narodził się jako kontynuacja Deklaracji kultury bezpieczeństwa w transporcie kolejowym, którą zainicjowałem w 2016 roku. To dlatego został on przeznaczony przede wszystkim dla jego sygnatariuszy. Od pierwszej edycji na konkurs wpłynęło 200 różnych prac. UTK nagrodził 39 podmiotów i wyróżnił 41. Udostępniliśmy już formularz zgłoszeniowy do tegorocznej edycji. Warto wziąć udział w tym konkursie, bo przyznana nagroda to nie tylko docenienie wyjątkowych działań na rzecz bezpieczeństwa. To potwierdzenie realnego wpływu na kształtowanie bezpiecznej kolei.