Rzeczywisty poziom dostępności kolei w Polsce

W ocenie urzędu kolej powinna być dostępna dla wszystkich pasażerów w pełnym zakresie. Stąd kolejne działania UTK mające wskazać miejsca, które wymagają poprawy. Kwestia dostępności dotyczy nie tylko i wyłącznie, tak jak często się uważa, osób z niepełnosprawnością. Grupa podróżnych mieszcząca się w definicji „ograniczonych możliwości poruszania się” jest bardzo szeroka i możemy zaliczyć do niej zarówno osoby z niepełnosprawnościami, jak również osoby starsze i rodziców podróżujących z małymi dziećmi oraz podróżnych z dużym bagażem. Ograniczenie mobilności dotyka więc dużą część naszego społeczeństwa i zmienia się każdego dnia.

Wybór dworca nie był przypadkowy i o audycie w Nasielsku zdecydowało kilka czynników. Jest to jeden z pierwszych dworców zbudowanych jako Innowacyjny Dworzec Systemowy, tzw. IDS, których ma powstać znacznie więcej. Kolejnym argumentem była lokalizacja dworca i jego charakter. Stacja w Nasielsku z uwagi na usytuowanie w stosunku do Warszawy, obsługuje szczególnie ruch aglomeracyjny, ale również dalekobieżny. Przez stację codziennie przejeżdżają 82 pociągi. Zbiegają się też tu dwie linie kolejowe – linia nr 9 (Warszawa Wschodnia – Gdańsk Główny) i linia nr 27 (Nasielsk – Toruń Wschodni). Ze stacji kolejowej w Nasielsku korzysta co roku ponad 700 tysięcy pasażerów. Możemy więc mówić o reprezentatywnym dworcu i z podobnego typu obiektów korzystają codziennie pasażerowie setek miejscowości w drodze do pracy czy szkoły.

W ocenie urzędu współczesnego dworca nie powinniśmy traktować już jedynie jako przystanku jednego środka transportu, ale jako punkt integrujący różne środki. Dworzec powinien pełnić rolę zintegrowanego węzła przesiadkowego. Wpływ na jakość obsługi i komfort podróżnych ma podejście do transportu jako całości, a u podstaw takiego podejścia za każdym razem powinna stać analiza uwarunkować lokalnych.

Planując inwestycje dworcowe i stacyjne, należy przeprowadzić badania przepływu pasażerów i mieszkańców w zakresie planowanego natężenia ruchu, badanie to powinno obejmować prognozowane:
1. liczby pasażerów poszczególnych form transportu;
2. zapotrzebowanie na miejsca parkingowe dla samochodów osobowych;
3. zapotrzebowanie na miejsca parkingowe dla rowerów;
4. zapotrzebowanie na przystanki komunikacji zbiorowej samochodowej;
5. kierunki ruchu pieszego;
6. ruch tranzytowy.

Nowy dworzec kolejowy w Nasielsku powstał w 2015 r. zamiast obiektu funkcjonującego w tym samym miejscu wcześniej. Stacja kolejowa i układ torowy zostały poddane przebudowie w 2008 r. w ramach modernizacji linii kolejowej nr 9 (E65/C-E65). W wyniku tej inwestycji powstało przejście podziemne na perony. Po modernizacji stacja posiada trzy perony, dwa wyspowe i jeden krawędziowy – daje to łącznie pięć krawędzi peronowych, przy których mogą zatrzymywać się pociągi. Sam dworzec został zaprojektowany zgodnie z regulacjami europejskimi zawartymi w technicznych specyfikacjach interoperacyjności, niestety stacja takich warunków już nie spełnia. Obiekty mają również różnych zarządców, za dworzec odpowiada PKP S. A., a za stację spółka PKP Polskie Linie Kolejowe.

Dotarcie na dworzec

Dworzec kolejowy w Nasielsku jest oddalony od centrum miasta ok. 4,5 km. Korzystają z niego również mieszkańcy pobliskich miejscowości. Dlatego pasażerowie dostają się na pociąg za pośrednictwem komunikacji zbiorowej – autobus, lub komunikacji indywidualnej – samochód, rower. Plac dworcowy został co prawda wyposażony w miejsca parkingowe (101 miejsc), ale jak wynika z przeprowadzonego wywiadu liczba miejsc na parkingu jest niewystarczająca. Inwestor zakładał przebudowę miejsc parkingowych, która nie doszła do skutku. Szczególnie w sezonie letnim widoczne są również braki miejsc do parkowania rowerów. Źle zagospodarowane zostały miejsca dla taxi, które nie są wykorzystywane w określonym celu, a funkcjonują jako miejsca kiss&ride. Do dworca w Nasielsku pasażerowie mogą dostać się również autobusem komunikacji zbiorowej. Niestety rozkład autobusów nie jest skorelowany z rozkładem pociągów, a czas oczekiwania na przesiadkę z pociągu do autobusu wynosi często powyżej 30 minut (w skrajnym przypadku 243 minuty). Podobnie kształtuje się czas oczekiwania na pociąg po dotarciu autobusem na dworzec. Często czekać trzeba powyżej 20 minut, a maksymalny czas oczekiwania na pociąg to 86 minut. Kolejnym etapem podróży koleją jest dotarcie na właściwy peron. Podczas przebudowy stacji Nasielsk wybudowany został tunel, który ułatwił dojście na perony, jednak nie przewidziano w nim żadnych urządzeń ułatwiających pokonywanie schodów. Wyniki audytu wskazują, że w celu zapewnienia dostępności stacji konieczne jest wykonanie dwóch inwestycji:
• zmiana istniejących schodów na chodnik o nachyleniu 6% po stronie wschodniej;
• budowa pochylni lub windy po stronie zachodniej.

Zakup biletu

Na dworcu kolejowym w Nasielsku jest możliwość zakupu biletów kolejowych za pośrednictwem dwóch kanałów:
• w budynku dworca znajdują się dwa punkty obsługi indywidualnej – kasy biletowe, które posiadają udogodnienia dla osób poruszających się na wózku, ale tylko do jednej z kas prowadzi wprost z wejścia system ułatwiający dojście osobom słabowidzącym i niewidomym;
• samoobsługowy automat umożliwiający zakup biletów, który niestety jest całkowicie niedostępny dla osoby z niepełnosprawnością – poprzez wysokie umieszczenie ekranu uniemożliwia odczytanie informacji przez osoby poruszające się na wózku. Czytnik kart i miejsce wrzutu monet znajdują się zbyt wysoko. Brak jest funkcji odczytu głosowego oraz opisu w alfabecie Braille’a.
Operator dworca powinien zadbać o stałe funkcjonowanie kasy z udogodnieniami dla osób z niepełnosprawnościami oraz zapewnić dostępność automatu do samodzielnego zakupu biletu dla osób z organiczną możliwością poruszania się.

Informacja pasażerska

Na dworcu w Nasielsku funkcjonuje zarówno informacja głosowa – komunikaty dotyczące przyjazdów i odjazdów pociągów, jak i tablice elektroniczne o zmiennej treści, które znajdują się w samym budynku dworca oraz tunelu. Pasażerowie mogą również skorzystać z tradycyjnego papierowego rozkładu jazdy. Informacja głosowa nie zapewnia jednak możliwości uzyskania jej na żądanie, tablice z rozkładem papierowym umieszczone są zbyt wysoko, a sam rozkład jest wydrukowany zbyt małą czcionką. Tablice o zmiennej treści w tunelu są zbyt małe, co uniemożliwia odczyt zawartych informacji. Wnioski płynące z przeprowadzonego audytu wskazują na konieczność wprowadzenia alternatywnego systemu pozyskiwania informacji z tablic zawierających papierowy rozkład jazy, np. poprzez wprowadzanie QR kodu do ściągnięcia informacji na urządzenie mobilne lub wprowadzenie informacji głosowej. Konieczne jest też przygotowanie tablic zawierających dynamiczną informację pasażerską w sposób dostępny dla osób z niepełnosprawnościami wzroku, np. poprzez odczytanie treści na żądanie.

Perony

Na perony stacji Nasielsk można przedostać się korzystając z tunelu. W celu zapewnienia dostępu dla osób z niepełnosprawnością zamontowano w nim podnośniki przyschodowe. Niestety w czasie prowadzenia wizyt audytowych podnośniki nie działały, nawet wizyta firmy serwisowej nie pomogła skutecznie rozwiązać zaistniałych problemów. Zamontowane na stacji podnośniki mają platformy rozkładane ręcznie, dlatego potrzebna jest pomoc osób trzecich, by z nich skorzystać. Awaryjność tego typu urządzeń wskazuje na konieczność planowania przy kolejnych modernizacjach stosowania wind lub pochylni. Platformy nie są też dostosowane do przewozu osób na wózkach elektrycznych z uwagi na ograniczenia ładowności do 250 kg. W projekcie modernizacji peronów w 2008 r. nie uwzględniono montażu systemu fakturowego na peronach i w tunelu. Nie przewidziano również oznaczeń kontrastowych na krawędziach pierwszego i ostatniego stopnia schodów.

Wsiadanie do pociągu

Zgodne z ideą projektowania uniwersalnego konieczne jest zapewnienie wszystkim pasażerom możliwości wsiadania i wysiadania do/z pociągu z poziomu peronu. Kwestie te reguluje prawo europejskie. TSI PRM dopuszcza stosowanie peronów o wysokościach 550 mm, 760 mm oraz innych wysokości wynikających z uwarunkowań lokalnych. W uzasadnionych przypadkach można zastosować dodatkowe urządzenia, takie jak: przenośne rampy, windy i rozkładane podnośniki. W takie rozwiązania powinien być wyposażony każdy skład pociągu lub co najmniej jeden z wagonów, który powinien mieć przygotowane również miejsca dla osób poruszających się na wózkach. Urządzenia mogą być ulokowane na każdym z peronów stacji w celu zapewnienia jej dostępności. Pociągi zatrzymujące się na stacji kolejowej w Nasielsku to głównie składy należące do PKP Intercity oraz Kolei Mazowieckich. W obu przypadkach w pociągach, które stanęły przy peronie w trakcie trwania audytu, osoba na wózku nie miała możliwości bezpośredniego wjazdu do wagonu z poziomu peronu. Składy przewoźnika Koleje Mazowieckie wyposażony były w dwa rozwiązania, które pomagają dostać się do pociągu osobie poruszającej się na wózku. Jak wskazują audytorzy: „Pierwszym z nich są ręcznie rozkładane pochylnie, umożliwiające wjazd wózka. Jest to rozwiązanie bardzo szybkie w realizacji, jednak odbiega od koncepcji projektowania uniwersalnego. Drugą z możliwości jest automatycznie rozkładana pochylnia, która jednak jest mocno awaryjna, do takiego stopnia, że obsługa pociągu nie chciała zaprezentować jej działania z obawy, że nie uda się jej z powrotem złożyć. W ocenianym składzie nie działała automatyka platformy. Uruchomienie platformy trwa dłużej, co jest istotne w przypadku, gdy pociąg na stacji powinien stać 1-2 minuty. Rozłożona platforma nie sprawdza się w przypadku poziomu peronu powyżej podłogi składu”.

Inne udogodnienia dla osób z niepełnosprawnością

Dworzec w Nasielsku jest wyposażony w plany tyflograficzne zlokalizowane w poczekalni dworca oraz na w dwóch miejscach na zewnątrz budynku. Plany te przeznaczone są dla osób niewidzących i słabowidzących. Podczas oględzin funkcjonalności i przydatności makiet tyflograficznych przez specjalistę z zakresu tyflografiki i opisów Braille’a, wskazane zostały błędy w pisowni brajlowskiej. Wynika to przede wszystkim z wypadnięcia poszczególnych punktów brajlowskich, które tworzą konkretną prawidłową literę. Wewnętrzny plan tyflograficzny zlokalizowany jest w poczekalni dworca przy drzwiach do strefy pomieszczeń sanitarnych. Wykonany jest z odlewu PCV. Plan obejmuje obszar poczekalni i głównych ciągów komunikacyjnych wraz z dojściami do zewnętrznych planów dotykowych, wejścia do tunelu i dojścia do biletomatu oraz kas. Plan znajdujący się wewnątrz dworca ma zupełnie inną strukturę opisową niż te na zewnątrz, co utrudnia zapoznawanie się z planem, bo zmusza do uczenia się na nowych opisów i poszczególnych skrótów.

Kasy biletowe na dworcu w Nasielsku wyposażone są w automatycznie uruchamianą indukcyjną pętlę stanowiskową. Skuteczność jej działania pozytywnie oceniła osoba słabosłysząca zaproszona do audytu. Kasa jest oznakowana w widoczny sposób. Na dworcu brak jest możliwości skorzystania z tłumacza polskiego języka migowego (PJM), dlatego pasażerowie z niepełnosprawnością słuchu posługują się przy zakupie biletu wcześniej przygotowaną przez siebie kartką. Sugerowane jest udostępnienie możliwości skorzystania z tłumacza PJM poprzez usługę tłumacza on-line.

Podsumowanie

Audyt dworca kolejowego w Nasielsku przeprowadzony przez zespół Politechniki Gdańskiej na zlecenie Urzędu Transportu Kolejowego pokazał, jak zmienia się kolej w zakresie dostępności dla osób o ograniczonej możliwości poruszania się. Stacja modernizowana w 2008 r. bez zastosowania przepisów TSI PRM wypadła w audycie odmiennie niż nowo wybudowany w 2015 r. dworzec. Wyniki audytu pokazują, że wraz z modernizacjami kolej staje się bardziej dostępna, niemniej jednak potrzebna jest większa koordynacja inwestycji realizowanych przez zarządców dworców i infrastruktury. Współpraca ta powinna prowadzić do większej spójności przestrzeni przeznaczonej do obsługi podróżnych oraz poprawić jej dostępność. Wyniki audytu powinny stać się obowiązkową lekturą dla wszystkich zarządców obiektów dworcowych oraz stacyjnych, bo zawierają wiele praktycznych przykładów i rozwiązań, które mogą zostać zastosowane również w innych lokalizacjach.