Od karania do nowoczesnych wzorców postępowania – kultura bezpieczeństwa w praktyce

Kultura bezpieczeństwa jest pojęciem szeroko znanym i stosowanym w nauce, biznesie i gospodarce. Szczególnie widoczne jest to w zakładach produkcyjnych, budownictwie czy transporcie lotniczym – czyli tam, gdzie każde zmaterializowane zagrożenie może nieść za sobą ogromne straty finansowe, uszczerbek na zdrowiu, a nawet utratę życia ludzkiego oraz skutki w wymiarze katastrofy. O istotności postępowania zgodnie z zasadami kultury bezpieczeństwa może świadczyć chociażby to, że jej źródłem i jednym z pierwszych obszarów, w których te zasady zostały spisane i wdrożone, jest przemysł atomowy. To właśnie w tym obszarze, pomimo istnienia szeregu procedur bezpieczeństwa, zdiagnozowano krytyczny obszar, który ma wpływ na kwestie bezpieczeństwa. Pomimo różnorodnych systemów zarówno organizacyjnych, jak i technicznych, istnieje obszar tzw. czynnika ludzkiego, który ma niezaprzeczalny i niepomijalny wpływ na ogólny poziom bezpieczeństwa środowiska, na które oddziałuje ryzyko.

Czym zatem jest kultura bezpieczeństwa? W dużym skrócie kultura bezpieczeństwa to zasady promujące bezpieczne zachowanie pracowników stosowane w przedsiębiorstwie na każdym szczeblu struktur organizacyjnych: zarówno zarządczym, jak i wykonawczym. Jest ona czynnikiem spajającym dotychczas wdrożone procedury i zasady mające na celu zapewnienie właściwego poziomu bezpieczeństwa. Właściwie wdrożona i respektowana przez wszystkich pracowników kultura bezpieczeństwa świadczy o właściwym pojmowaniu procesów realizowanych w ramach prowadzonej działalności jako integralnej całości.

Respektowanie zasad kultury bezpieczeństwa nie może tylko ograniczać się do wewnętrznej struktury przedsiębiorstwa. Jej przejawem jest również identyfikacja obszarów współdziałania pomiędzy innymi przedsiębiorstwami, sektorami gospodarki, a także wpływ prowadzenia działalności na otoczenie zewnętrzne (środowisko, społeczność ludzką).

Nie bez przyczyny zostało wspomniane, że kultura bezpieczeństwa dotyczy każdego szczebla organizacyjnego w przedsiębiorstwie. W procesie wdrażania i rozwoju systemów zarządzania bezpieczeństwem i utrzymaniem w przedsiębiorstwach kolejowych zauważalnym błędem kadry zarządzającej jest brak systemowego działania zgodnie z zasadami kultury bezpieczeństwa.

Objawia się to przykładowo wdrażaniem jedynie działań doraźnych związanych z zaistniałymi zdarzeniami, ale nie skutkujących długoterminowym zminimalizowaniem ryzyka zmaterializowania się tego rodzaju zagrożenia w przyszłości. Działanie takie jest wysoce nieefektywne. Należy bowiem pamiętać, że niebezpieczne sytuacje stanowiące zagrożenie nie są skutkiem działań samoistnych, ale są ściśle powiązane z działalnością organizacji i człowieka. Z tego względu kultura bezpieczeństwa ukierunkowana jest w pierwszej kolejności na poznanie mechanizmów działania, a następnie stopniowo wpływa na zmianę przyzwyczajeń i zachowań – eliminując złe nawyki i kształtując odpowiedzialność za bezpieczeństwo wspólne na wszystkich poziomach organizacyjnych. Zmiany te, tam gdzie jest to możliwe, stają się spisanymi zasadami i służą umacnianiu systemowego zarządzania bezpieczeństwem.

Deklaracja kultury bezpieczeństwa

Prezes Urzędu Transportu Kolejowego, dostrzegając potrzebę propagowania właściwych postaw na rozwijającym się konkurencyjnym rynku transportu kolejowego w Polsce, wdrożył ideę pozwalającą na integrację środowiska branżowego i stworzenie swoistej platformy wymiany doświadczeń i kształtowania dojrzałego partnerstwa w celu zapewnienia tożsamych standardów bezpieczeństwa w całym sektorze transportu kolejowego.

Deklaracja w sprawie rozwoju kultury bezpieczeństwa w transporcie kolejowym jest kluczową inicjatywą, dzięki której przedsiębiorcy, obok poprawy techniki i organizacji pracy, dbają także o kształtowanie świadomości pracowników. Przekłada się to bezpośrednio na wzrost poziomu bezpieczeństwa w całym obszarze transportu kolejowego.

Koncepcja Deklaracji zakładała na początku usystematyzowanie kluczowych zasad, których przestrzeganie przez sygnatariuszy umożliwia stabilny i bezpieczny rozwój rynku kolejowego. Wśród głównych zasad należy wskazać m.in. brak tolerancji dla naruszeń przepisów prawa oraz procedur wewnętrznych, akceptowanie standardów bezpieczeństwa czy ukierunkowanie polegające na „znalezieniu rozwiązania” zaistniałego problemu, a nie karaniu pracownika. Realizacja wskazanych założeń opiera się na zasadach otwartości i swobodnego zgłaszania niezgodności, co jest jedną z kluczowych zasad kultury bezpieczeństwa.

Rynek kolejowy zainteresowany kulturą bezpieczeństwa

Potrzebę ukierunkowania i usystematyzowania działań zmierzających do stałego podnoszenia poziomu bezpieczeństwa potwierdza ogromne zainteresowanie projektem od samego początku jego istnienia. W pierwszym roku działalności idea wdrażania kultury bezpieczeństwa w transporcie kolejowym, jako pionierskie podejście na rynku, zgromadziła aż 128 podmiotów i stowarzyszeń. Dziś projekt realizuje aż 200 organizacji. Przystąpienie do projektu Deklaracji to nie tylko podpisanie dokumentu. Sygnatariusze muszą charakteryzować się szczerą i zaangażowaną postawą we wdrażaniu zasad kultury bezpieczeństwa, do których przestrzegania się zobowiązali. Aby idea kultury bezpieczeństwa pozostała żywa i przynosiła widoczne efekty, rokrocznie organizowany jest Konkurs kultury bezpieczeństwa. Sygnatariusze wskazują najistotniejsze działania wdrażane i propagujące zasady kultury bezpieczeństwa w ich przedsiębiorstwie. Z każdym rokiem zaangażowanie sygnatariuszy w promowanie kluczowych zasad kultury bezpieczeństwa rośnie. Stosowane rozwiązania stają się fundamentem dojrzałego postrzegania priorytetu, jakim jest bezpieczeństwo. W zorganizowanych dotychczas trzech edycjach konkursu zgłoszono 114 rozwiązań o charakterze technicznym, organizacyjnym i naukowym. Każdego roku wyróżniani są również pracownicy kolei odznaczający się niebywałą dbałością o bezpieczeństwo, szczególnym respektowaniem podstawowych zasad współżycia społecznego, a nade wszystko odpowiedzialnością za siebie i za innych.

Prezes UTK stale poszerza zakres oddziaływania projektu na rynek. Przez ostatnie trzy lata doskonalono formułę konkursu, dostosowując ją tak, aby każdy z sygnatariuszy mógł przedstawić stosowane przez siebie rozwiązania, bez względu na rodzaj prowadzonej działalności. W roku 2019 wprowadzono Plebiscyt o Nagrodę Publiczności, w którym spośród nadesłanych zgłoszeń to właśnie sygnatariusze wybiorą najlepsze ich zdaniem rozwiązanie z zakresu bezpieczeństwa.

Rok 2019 zaowocował też organizacją pierwszego Forum Kultury Bezpieczeństwa. Celem inicjatywy było przede wszystkim zacieśnianie więzi między sygnatariuszami Deklaracji, tworzenie wspólnej platformy wymiany doświadczeń oraz poszukiwanie najskuteczniejszych rozwiązań identyfikowanych problemów i zagrożeń. Forum Kultury Bezpieczeństwa, które odbyło się 17 lipca 2019 r., poświęcone było pracy na odpowiedzialnym stanowisku maszynisty i zgromadziło aż 120 przedstawicieli sygnatariuszy. Głównym punktem programu Forum była debata poświęcona poszukiwaniom skutecznych rozwiązań mających na celu ograniczenie wpływu czynnika ludzkiego na występowanie zdarzeń kolejowych. Forum zostało na stałe wpisane w kalendarz projektu kultury bezpieczeństwa i będzie odbywać się przynajmniej raz w roku.

Po to, aby działania i idee przynoszące pozytywne skutki, czyli podnoszące poziom bezpieczeństwa, mogły stanowić inspirację dla szerokiego grona odbiorców, Prezes UTK podjął decyzję, że raz w roku będzie opracowywana publikacja zawierająca zbiór artykułów opisujących dotychczasowe i przyszłe działania oraz osiągnięcia, które są wdrażane i prowadzone w ramach propagowania kultury bezpieczeństwa – Magazyn Kultury Bezpieczeństwa. Koncepcja publikacji zakłada, że tematyka artykułów będzie związana z takimi obszarami jak: innowacje, badania naukowe i technika, systemy zarządzania bezpieczeństwem i utrzymaniem, działalność szkół oraz uczelni wyższych, kultura bezpieczeństwa w praktyce, integracja i dostęp do usług kolei dla osób z niepełnosprawnościami.

W wydawnictwie znajdzie się również miejsce na relacje pracowników wyróżnionych w konkursie „kolejowych bohaterów”. Magazyn będzie w całości tworzony przez sygnatariuszy Deklaracji.

UTK daje przykład

Prezes UTK jako inicjator i sygnatariusz Deklaracji jest zaangażowany również w proaktywne działania edukacyjne. Ogólnopolska kampania „Kolejowe ABC”, która przedstawia i promuje zasady bezpiecznego zachowania na obszarach kolejowych, w tym na przejazdach kolejowych, adresowana jest do dzieci i młodzieży w wieku szkolnym i przedszkolnym oraz nauczycieli i wychowawców. W ramach kampanii przewidujemy dotarcie z interaktywnymi lekcjami do 21 tysięcy dzieci na terenie całej Polski. Zasięg kampanii będzie znacznie większy, ponieważ równolegle prowadzimy m.in. działania promocyjne w telewizji i Internecie.

Kluczowym działaniem jest też Projekt Akademii Bezpieczeństwa Kolejowego (wcześniej Akademia UTK). Zasadniczym celem Akademii jest kształtowanie bezpiecznego i konkurencyjnego oraz sprawnie funkcjonującego systemu kolejowego przez wyrównywanie poziomu wiedzy i kompetencji uczestników sektora transportu kolejowego, a także upowszechnianie dobrych praktyk. Uczestnicy szkoleń, warsztatów i seminariów otrzymują nie tylko merytoryczną wiedzę, ale także gotowe materiały w postaci poradników, np. poradnik dla członków komisji kolejowych, poradnik dla kolei wąskotorowych. Co istotne, szkolenia prowadzone w ramach Akademii są bezpłatne.

Na łamach wydawnictw oraz strony internetowej UTK dostępne są również opracowania promujące stosowane rozwiązania techniczne i organizacyjne rekomendowane jako gotowe narzędzia propagujące ideę kultury bezpieczeństwa.

Odpowiednia jakość szkolenia kadr oraz właściwa ocena nabytych umiejętności zapewnią wyższą jakość pracy i tym samym wyższy poziom bezpieczeństwa. Dlatego też zostały podjęte działania w zakresie szkolenia i egzaminowania maszynistów – projekt Centrum Monitorowania i Egzaminowania Maszynistów. Po wdrożeniu niezbędnych zmian legislacyjnych nastąpi rozdzielenie funkcji szkolenia i egzaminowania maszynistów. Szkoleniem w dalszym ciągu będą się zajmować ośrodki szkolenia maszynistów i kandydatów na maszynistów, a egzaminy będą przeprowadzane pod nadzorem Prezesa UTK.

Cel kultury bezpieczeństwa

Każde z indywidualnie podjętych działań, które propagowane są w ramach projektu „Kultura bezpieczeństwa w transporcie kolejowym”, zmierza do zapewnienia jednej z najważniejszych potrzeb człowieka, jaką jest bezpieczeństwo, czyli stanu pozwalającego na prawidłowy rozwój osobowy, emocjonalny i psychiczny.

Podsumowując, można powiedzieć, że kultura bezpieczeństwa to na pierwszy rzut oka termin bardzo prosty w zrozumieniu. Trudności rozpoczynają się w momencie, w którym chcemy wdrożyć jej zasady w naszym przedsiębiorstwie. Ułatwić mogą nam to przykłady skutecznych rozwiązań, które odniosły pozytywny skutek, a wdrożone zostały w innych podmiotach. Taki jest główny cel projektu kultury bezpieczeństwa realizowanego przez Prezesa UTK.

Bycie sygnatariuszem kultury bezpieczeństwa to nie obowiązek, to przywilej. Działanie zgodnie z jej zasadami przynosi wymierne korzyści – niezaprzeczalnie poprawia bezpieczeństwo. Powszechnie panuje przekonanie, że „bezpieczeństwo kosztuje”. Czy w każdym przypadku? Czy brak zapewnienia bezpieczeństwa docelowo nie generuje jeszcze większych kosztów? Czy w związku z tym „stać nas” na nieprzestrzeganie zasad kultury bezpieczeństwa? Tego dowiedzą się Państwo uczestnicząc w projekcie, do czego serdecznie zachęcam.

Jedno jest pewne – wszyscy znamy z imienia i nazwiska osobę, która w naszym przedsiębiorstwie jest odpowiedzialna za bezpieczeństwo i od jej postępowania zależy jego poziom. Wystarczy, że spojrzymy w lustro.