Rosyjskie plany budowy sieci kolei dużych prędkości stoją pod znakiem zapytania. Koleje Rosyjskie (RŻD) zapewniają, że projekt będzie realizowany, a miejsce firm zachodnich zajmą przedsiębiorstwa z Chin. Wiele wskazuje jednak na to, że wymuszona sytuacją polityczną współpraca z Państwem Środka nie budzi wielkiego entuzjazmu kolejarzy.
Konflikt na Ukrainie
Jeszcze przed tegorocznymi wakacjami Rosjanie zorganizowali międzynarodową konferencję skupiającą świat szerokiego toru. Konflikt pomiędzy Moskwą a Ukrainą trwał już od wielu miesięcy, a obecność zagranicznych dziennikarzy prezes RŻD Władimir Jakunin, człowiek blisko związany z najwyższymi władzami, wykorzystał do przedstawienia swojej wizji przebiegu wydarzeń. – To nie Rosjanie wywołali zamieszanie na Ukrainie. Nie chodzi mi o to, żebyście przyznali, że to byli Amerykanie, bądź jakieś inne służby – przekonywał zgromadzonych. Mówił o neofaszyzmie i neonazizmie na Ukrainie, zaś w zakresie współpracy z Estonią o „bałtyckiej mentalności”. Wspomniał o tym, że w jakimś zakresie współpraca z Kolejami Ukraińskimi jest kontynuowana, ale jednocześnie przyznawał, że przewozy pasażerskie spadły o ponad 70%, a część uruchamianych dotąd czy dopiero planowanych połączeń nie dojdzie do skutku.
Działania wojenne na wschodzie Ukrainy i wcześniejsze zajęcie Krymu zagroziły jednak poważnie innym planom RŻD. Do tej pory rosyjscy kolejarze realizowali większość dużych inwestycji przy współpracy z zachodnimi koncernami. Francuski Alstom dostarczył tabor obsługujący połączenie z Helsinek do Petersburga i zaangażował się w produkcję lokomotyw, zaś obecny jeszcze szerzej na rosyjskim rynku Siemens wyprodukował pociągi kursujące pomiędzy Moskwą i Petersburgiem oraz opracował nową wersję pojazdu do ruchu regionalnego na bazie Desiro. Tymi ostatnimi pociągami mógł przejechać się każdy kto odwiedził Soczi w czasie ostatnich igrzysk olimpijskich.
W tym miejscu warto przypomnieć, że jeszcze kilkanaście miesięcy temu strona rosyjska, jak tylko mogła, zachęcała do współpracy. – Zapraszamy zagranicznych inwestorów do nas, zwłaszcza tych, którzy mogą ze sobą przynieść nowe technologie niezbędne do budowy linii dużych prędkości – mówił Jakunin.
Ukraiński konflikt postawił pod znakiem zapytania dalszą współpracę. Nałożone przez Zachód i skontrowane później przez Rosjan sankcje nie dotyczą wprawdzie wprost przemysłu kolejowego, jednak współpraca w takich uwarunkowaniach politycznych stała się bardzo trudna. Podobnie, jak na czerwcowej konferencji, również na odbywającym się w październiku tego roku spotkaniu w Soczi (niemal wszystkie organizowane przez rosyjskie przedsiębiorstwa konferencje międzynarodowe odbywają się teraz w tym mieście) można było odnieść wrażenie, że żadna ze stron współpracy zrywać nie chce. RŻD jest najwyraźniej bardzo zadowolone z osiągniętych dotąd efektów, a przedstawiciele zachodnich przedsiębiorstw nie ukrywają, że Rosja to niezwykle atrakcyjny rynek z którego nie warto rezygnować.
Jak nie Zachód to Chiny
Na wspomnianym spotkaniu z roku 2013 panowało przekonanie, że kwestia budowy rosyjskiego KDP przy udziale Zachodu jest już przesądzona. RŻD przyznawało, że rozmowy z Chinami były prowadzone, ale strony nie były się w stanie dogadać co do ogólnych zasad współpracy. Rosjanie oczekiwali transferu wiedzy i udziału w pracach budowlanych, zaś Chińczycy proponowali realizację projektu „pod klucz”, tj. zbudowanie niezbędnej infrastruktury i dostarczenie wytworzonych w Chinach pociągów. – To nie jest korzystne rozwiązanie dla nas. Chcemy zdywersyfikować naszą gospodarkę i pozyskać nowe rozwiązania techniczne – podkreślał wówczas Jakunin. Na konferencji zabrakło zresztą przedstawicieli firm chińskich, więc nie było okazji do zapytania ich o zdanie.
W pierwszych tygodniach października tego roku sytuacja wyglądała już zgoła inaczej. Rosjanie oficjalnie poinformowali, że rozpoczęli współpracę z Chinami w zakresie przygotowania budowy KDP. Spisano stosowne memorandum, pod którym podpisali się minister transportu Rosji Maksim Sokołow, szef RŻD Władimir Jakunin, szef Kolei Chińskich Sheng Guangzu oraz dyrektor zarządzający Komisji Rozwoju i Reform Chin Xu Shaoshi.
W dokumencie tym zapisano, że współpraca ma dotyczyć korytarza transportowego pomiędzy Moskwą a Pekinem, w który wpisuje się m.in. budowa linii kolei dużych prędkości z Moskwy do Kazania. Z memorandum wynika, że oba kraje są zainteresowane nie tylko współpracą przy realizacji inwestycji, ale również przy jej projektowaniu czy finansowaniu. Strona chińska wyraziła gotowość udzielenia wsparcia finansowego również dla zakupu taboru oraz wyraziła gotowość zaangażowania się w projekt na zasadach partnerstwa publiczno-prywatnego.
Na odbywającej się w niecały tydzień po podpisaniu memorandum konferencji Jakunin podkreślał jednak, że droga do zawarcia wiążącego porozumienia i rozpoczęcia prac jest jeszcze daleka, a wiele spraw wymaga doprecyzowania. – Memorandum to nie umowa – podkreślał wielokrotnie Jakunin.
Tym razem do konferencyjnego stołu zaproszono również przedstawiciela Chin, więc mogliśmy usłyszeć i jego zdanie. Podobnie, jak wcześniej przez wiele lat robili to przedstawiciele zachodnich koncernów, próbował on przekonać słuchaczy, że to chińskie doświadczenia z budową KDP pozwolą Rosjanom szybko i sprawnie zrealizować cały projekt. – Budowa KDP ma pozytywny wpływ na regiony i miasta, które łączy. Przez ostatnie lata mogliśmy zaobserwować na takich obszarach wzrost produkcji, zatrudnienia i poprawę poziomu życia mieszkańców – mówił Chen Lie, przedstawiciel CREC (China Railway Group). Dodał przy tym, że KDP to nie tylko szybki i tani, jeśli weźmie się pod uwagą koszty zewnętrzne, środek podróżowania, ale również narzędzie do prowadzenia polityki przestrzennej, co ma ogromne znaczenie w gęsto zaludnionych regionach Chin. Niestety okazało się, że reprezentant Chin odczytywał jedynie zapisany tekst wystąpienia i ku zdziwieniu zarówno organizatorów, jak i uczestników nie był w stanie odpowiadać na bardziej szczegółowe pytania. W nieoficjalnych rozmowach przedstawiciele firm zachodnich mówili, że to tylko drobny dowód na to, że Chiny nie są gotowe do współpracy z Rosją przy budowie nowej linii kolejowych.
Zwrot na wschód
Memorandum o współpracy pomiędzy Rosją a Chinami w zakresie realizacji projektu budowy KDP zostało podpisane w trakcie wizyty premiera Chin Li Keqianga w Moskwie. W czasie jej trwania zawarto ponad 30 innych porozumień o charakterze gospodarczym, co jest odzwierciedleniem rosyjskiej polityki rekompensowania strat poniesionych na Zachodzie. Eksperci Ośrodka Studiów Wschodnich (OSW) uważają, że większość z nich ma charakter propagandowy i nie przyniesie poprawy znajdującej się w coraz większych tarapatach rosyjskiej gospodarce. Zostały one wymuszone gorszą sytuacją finansową rosyjskich firm i są reakcją na sankcje Zachodu. „Jaskrawym przykładem tego jest podpisane przez rosyjskie koleje RŻD z Kolejami Chińskimi memorandum o budowie szybkiej linii kolejowej Moskwa – Kazań, budzące wątpliwości co do rzeczywistej intencji strony rosyjskiej rozpoczęcia od podstaw współpracy z partnerem chińskim. Celem Rosji było raczej uderzenie w zainteresowane inwestycją podmioty działające od lat na rynku rosyjskim: niemiecki koncern Siemens (…) i francuski Alstom, z którymi od wielu miesięcy prowadzono rozmowy dotyczące realizacji i współfinansowania projektu” – czytamy w jednej z analiz przygotowanych przez Ewę Fischer, Szymona Kardasia i Witolda Rodkiewicza z OSW. W swoim opracowaniu autorzy skupiają się na negocjowanych już od kilkunastu miesięcy porozumieniach gazowych, która ciągle nie zostały sfinalizowane. Podobnie przeciągane mogą być rozmowy w zakresie realizacji nowych inwestycji kolejowych.
Eksperci OSW przekonują, że Kreml, podpisując kolejne porozumienia z Pekinem, stara się przede wszystkim osiągnąć cel polityczny, jakim jest ograniczenie zależności Rosji od gospodarek zachodnich. Moskwa gotowa jest ponieść koszty ekonomiczne takiego działania i zgodzić się na narzucane przez Chiny warunki, które jeszcze kilkanaście miesięcy temu były nieakceptowalne, również dlatego, że partner wschodni nie będzie wykorzystywał powiązań gospodarczych jako elementu nacisku na zmianę rosyjskiego systemu politycznego.
Uwikłanie realizacji projektu dużych prędkości w międzynarodową politykę jest oczywiste. Strona rosyjska nie zamierza się wycofywać z prestiżowego projektu i stara się ze wszelką cenę udowodnić, że poradzi sobie z jego realizacją bez pomocy firm zachodnich. W sferze kontaktów politycznych i płynących szeroko przekazów medialnych zwrot na wschód jest bardzo wyraźny. Codzienność wygląda jednak inaczej. RŻD nadal współpracuje z przedstawicielami największych międzynarodowych koncernów, kontakty nie zostały zerwane, a rozmowy są cały czas prowadzone. Można odnieść wrażenie, że zarówno rosyjscy kolejarze jak i ich zachodni partnerze są wręcz rozdrażnienie całą sytuacją. Zapowiadały się wielkie kontrakty, z których nic może nie wyjść…
Zapisz się do newslettera:
