By sprzedać swoją wizję sieci szybkich pociągów amerykańskiej opinii publicznej, prezydent Barack Obama przytoczył w tym tygodniu przykład Hiszpanii, państwa, którego jednak większość ludzi nie utożsamia z futurystycznymi pociągami w kształcie pocisków.
Kraj ten jest jednak na dobrej drodze, by do końca przyszłego roku wyprzedzić Francję i Japonię w wyścigu o największą sieć ultraszybkich pociągów, co można wywnioskować z poczynań w Międzynarodowym Związku Kolei i działań hiszpańskiego rządu.
Rozwój Alta Velocidad Española (AVE), czyli sieci szybkiej kolei, ma poważny wpływ na życie w Hiszpanii. Wielu Hiszpanów jest mocno związanych ze swoimi rodzinnymi stronami, a badania ukazują, że bardzo niechętnie decydują się na ich opuszczenie lub nawet podróżowanie w odleglejsze strony. Ale te nawyki z dawnych stuleci zaczynają ulegać zmianie, ponieważ Hiszpania łączy różne regiony wartym ponad 100 miliardów euro systemem szybkich pociągów stworzonych z myślą o przemierzaniu kraju z prędkością nawet 350 kilometrów na godzinę. "My, Hiszpanie, nie zwykliśmy dużo podróżować" - mówi José María Menéndez, z departamentu inżynierii lądowej Uniwersytetu Castilla-La Mancha. "Teraz nie jestem w stanie zmusić moich studentów, by usiedzieli na miejscu. AVE radykalnie zmieniła podejście tego pokolenia do podróżowania" - dodaje.
W 1992 roku pomiędzy Madrytem i Sewillą Hiszpania uruchomiła swoją pierwszą szybką linię kolejową. Wówczas decyzja o pociągnięciu linii do sennej Sewilli, która tego roku była gospodarzem światowej wystawy Expo, była bardzo kontrowersyjna. Krytycy twierdzili, że będzie to kosztowna porażka ówczesnego premiera Felipe Gonzáleza, i że zbudował linię tylko po to, by mógł w weekendy dojeżdżać nią do Sewilli, swojego rodzinnego miasta. Ale AVE (czyli „ptak” po hiszpańsku) okazała się popularna i była politycznym sukcesem. Teraz politycy walczą o to, by w ich okręgach powstały stacje. Partie polityczne konkurują między sobą, prezentując coraz ambitniejsze plany ekspansji. Wedle najnowszego projektu do 2020 roku dziewięciu na dziesięciu Hiszpanów będzie mieszkało w zasięgu 50 kilometrów od stacji szybkiej kolei.
Do zeszłego roku rozciągnięta sieć linii biegnąca ze stolicy, Madrytu, dotarła do Malagi na południu, Valladolid na północy i Barcelony na północnym wschodzie. Teraz mieszkańcy Barcelony mogą dotrzeć do Madrytu w zaledwie dwie i pół godziny, co samochodem zajmuje około sześciu godzin. Od kiedy w lutym 2008 roku została uruchomiona linia Madryt – Barcelona, AVE, którą podróż kosztuje prawie tyle co samolotem, przyczyniła się do zmniejszenia o połowę liczby osób podróżujących liniami lotniczymi na tej trasie. "Spodziewaliśmy się na tej trasie głównie osób podróżujących w interesach" - mówi Julio Hermida, rzecznik Renfe, państwowego przewoźnika kolejowego. "Ale okazuje się, że w czasie weekendów podróżujących jest równie dużo" - ponieważ mimo odwiecznej rywalizacji między miastami mieszkańcy Barcelony odkrywają Madryt, i na odwrót. "W pewnym stopniu kolej przyczynia się do zmiany sposobu myślenia ludzi o sobie" - dodaje.
Nie wszyscy są jednak zadowoleni. ETA, separatystyczne ugrupowanie baskijskich bojowników, poinformowało, że na jej celowniku znajdą się wszyscy, którzy będą brali udział w budowie linii szybkiej kolei, która połączy niespokojny region na północy z Madrytem i Francją. W grudniu ETA zabiła właściciela firmy podwykonawczej w projekcie, a w lutym zdetonowała bombę w siedzibie firmy Ferrovial SA, również biorącej udział w przedsięwzięciu. Inni krytycy uważają, że ogromne inwestycje w szybką kolej są dokonywane kosztem innych, mniej efektownych form transportu. Przestarzała sieć pociągów towarowych wychodzi z użycia, zmuszając biznes do przewożenia towarów drogami. Oznacza to, że hiszpańska gospodarka jest niezwykle wrażliwa na zmiany ceny ropy naftowej.
Zdaniem krytyków AVE nigdy nie przestanie przynosić strat. Nawet jej zwolennicy twierdzą, że szybka kolej może być ekonomiczna tylko wówczas, gdy rząd poniesie większość kosztów jej budowy. Podkreślają jednak, że płynącymi z pociągów korzyściami są mniejsza emisja gazów cieplarnianych, mniejszy ruch na drogach oraz w przypadku Hiszpanii zacieśnienie więzi społecznych i mobilność ekonomiczna, które czynią inwestycje opłacalną. "Kraj staje się coraz bardziej opleciony" - mówi José María Ureña, profesor urbanistyki z Uniwersytetu Castilla-La Mancha. "W kraju, który ma tendencje do pewnej separacji, może to przynieść jedynie korzyści" - dodaje.
AVE powstała pierwotnie jako konkurencja dla samolotów na trasach pomiędzy oddalonymi od siebie o jakieś 500 kilometrów miastami. Ale największy i najmniej oczekiwany wpływ AVE wywarła na znajdujących się między nimi mniejszych miejscowościach. Być może najbardziej uderzającym przykładem jest Ciudad Real, miasto leżące 185 kilometrów na południe od Madrytu we wspólnocie autonomicznej Kastylia-La Mancha, które jak mówi Ureña, „zupełnie zniknęło z mapy”. W średniowieczu miasto było kluczowym przystankiem na drodze pomiędzy dwoma najważniejszymi miastami tego okresu, Cordobą i Toledo. Ale kolej i autostrada na południu ominęły później miasto i Ciudad Real zaczęło obumierać.
Teraz jest tam stacja AVE, dzięki której w ciągu 50 minut można znaleźć się w Madrycie – Ciudad Real odżyło. Miasto przyciągnęło ludzi, którzy codziennie dojeżdżają do pracy i mówią o sobie „Avelinos”. AVE pomogła przyciągnąć do Ciudad Real przedstawicieli różnych branż przemysłu, więc pociąg jest pełen w obydwie strony. Dziesięć lat temu Indra, firma z branży technologii informacyjnych, przeniosła do Ciudad Real fabrykę oprogramowania. "Obok uniwersytetu AVE było jednym z głównych powodów przeprowadzki" - mówi Ángel Villodre, dyrektor centrum.
Kampus Uniwersytetu Castilla-La Mancha poważnie się rozrósł i zyskał na znaczeniu. "Szkoła znajduje się tutaj z powodu AVE" - mówi Menéndez, rektor wydziału. "Bez kolei niemożliwe byłoby przyciągnięcie wykładowców z górnej półki, których tak potrzebujemy" - dodaje. Mniej więcej jedna trzecia studentów Menéndeza pochodzi z innych regionów Hiszpanii – co jest niemal niespotykane w kraju, gdzie studenci zazwyczaj pozostają blisko domu.
W przeszłości linie lotnicze prowadziły zacięte lobby przeciwko projektom szybkiej kolei uznając je za nieuczciwą, dotowaną przez rząd konkurencję. W latach 90. linie Southwest Airlines otrzymały pomoc na stłamszenie projektu budowy szybkiej kolei teksańskiej. Ale w Ciudad Real międzynarodowe lotnisko właśnie otworzyło swoje podwoje. Gdzie jest główny punkt sprzedaży? Przy stacji AVE. Prywatni właściciele lotniska umieścili go przy szybkiej kolei, oferując tanią alternatywę dla madryckich lotnisk. "Jeśli nie możesz ich pokonać, przyłącz się do nich" - mówi José Lopes, dyrektor rozwoju linii lotniczych z Aeropuerto Central.
* Fot. Christener, commons.wikimedia.org, GFDL.
Zapisz się do newslettera:
