Straż Kolejowa wg Ministerstwa Transportu

Sprawy bezpieczeństwa w transporcie są bardzo ważne w całej Europie, szczególnie obecnie w dobie zagrożenia światowym terroryzmem.

Dotychczasowe doświadczenia wskazują, że największą gwarancję bezpieczeństwa zapewniają wyspecjalizowane formacje publiczne. Natomiast inne firmy, działające na podstawie ustawy o ochronie osób i mienia, mogą jedynie wspomagać działania tych formacji.

Zapewnienie bezpieczeństwa publicznego i skutecznej ochrony obszaru kolejowego wymaga nie tylko prewencji, ale również szeroko zakrojonych działań operacyjnych. Zwalczanie przestępczości i chuligańskich wybryków, jakie występują na obszarach i w obiektach kolejowych oraz w pociągach, wymaga dobrze zorganizowanej, właściwie umocowanej prawnie formacji zdolnej skutecznie im przeciwdziałać.

Obecne, zgodnie z art. 59 ustawy z dnia 28 marca 2003 r. o transporcie kolejowym (Dz. U. Nr 86, poz. 789 z późn. zm.), straże ochrony kolei są tworzone u zarządców infrastruktury, czyli w strukturach spółek prawa handlowego, ograniczając możliwości działania i wykonywania zadań do obszaru danej spółki. Jednocześnie, w odniesieniu do obszaru kolejowego nakładają na straż ochrony kolei zadania, zbliżone do zadań ustawowych przewidzianych dla innych służb odpowiedzialnych za bezpieczeństwo publiczne na terenie kraju bez przydzielania środków finansowych na wykonywanie tych zadań.

Zadania te są sprzeczne z podstawowym interesem spółek, których działalność nastawiona jest na uzyskiwanie maksymalnych zysków, co powoduje znaczne ograniczenia w zatrudnianiu funkcjonariuszy oraz doposażeniu straży ochrony kolei w odpowiedni sprzęt techniczny i prewencyjny. Ma to zasadniczy wpływ na zapewnienie bezpieczeństwa na obszarze kolejowym. Ponadto nie jest prawidłowe, aby funkcjonariusze straży ochrony kolei, będąc pracownikami spółki prawa handlowego posiadali uprawnienia ingerujące w prawa obywateli.

Otwarcie się Polski na rynek transportowy Europy wymaga przekształcenia obecnej straży ochrony kolei w formację publiczną, która będzie pełnoprawnym partnerem dla innych służb odpowiedzialnych za bezpieczeństwo, takich jak np. Policja, Straż Graniczna i Żandarmeria Wojskowa.

Bardzo dobra współpraca Straży Ochrony Kolei ze Strażą Graniczną, w szczególności na zewnętrznej granicy Unii Europejskiej, jest obecnie poważnym atutem w realizacji Układu z Schengen.

Dotychczasowe doświadczenia funkcjonowania tej formacji w strukturach zarządcy infrastruktury pozwalają na sformułowanie twierdzenia, że rozwiązanie to nie jest korzystne zarówno z punktu widzenia możliwości wywiązywania się z zadań ustawowych, jak również skutecznego ich wykonywania.

W obecnym stanie prawnym straż ochrony kolei napotyka na wiele trudności w realizacji ustawowych zadań. Do najważniejszych należy zaliczyć:

 brak uprawnień do przetwarzania danych osobowych osób podejrzanych o popełnienie przestępstwa lub wykroczenia,
 brak dostępu do ewidencji PESEL w celu identyfikacji danych osobowych osób podejrzewanych o popełnienie wykroczenia lub przestępstwa, co znacznie utrudnia prowadzenie czynności służbowych,
 brak uprawnień do stosowania niektórych, uznanych za najskuteczniejsze, środków przymusu bezpośredniego, takich jak np. paralizatory elektryczne,
 brak dokładnego uregulowania kwestii dopuszczenia funkcjonariuszy sok do służby z bronią oraz zakupu broni dla jednostek sok,
 brak precyzyjnych zapisów w zakresie prowadzenia postępowań wyjaśniających, które przysługują funkcjonariuszom sok z mocy ustawy,
 brak uprawnień emerytalnych, przysługujących innym służbom mundurowym utrudniający właściwe wykonywanie obowiązków, wynikające z wieku i stanu psychofizycznego, co dyskryminuje funkcjonariuszy sok, wobec funkcjonariuszy innych służb wykonujących analogiczne zadania.

Posiadanie wymienionych uprawnień jest właściwe dla funkcjonariuszy państwowych formacji zbrojnych, a nie dla pracowników podporządkowanych władzom spółki.

Wobec powyższego, konieczne jest usytuowanie prawne straży ochrony kolei, które pozwoli na pełne wykonywanie ustawowych zadań ochrony i prewencji oraz nadanie odpowiedniego statusu jej funkcjonariuszom, poprzez stworzenie odrębnej ustawy pragmatycznej określającej zadania, uprawnienia, organizację oraz właściwe jej umiejscowienie.

Przekształcenie Straży Ochrony Kolei w formację działającą na zasadach określonych w projekcie ustawy o Straży Kolejowej i jako centralny urząd administracji rządowej podporządkowaną bezpośrednio Ministrowi Transportu, niesie ze sobą skutki pozytywne w stosunku do aktualnego stanu, a w szczególności:

 nadzór Ministra Transportu nad powołaną formacją,
 przejrzyste zasady funkcjonowania określone w ustawie pragmatycznej,
 realizowanie zadań publicznych polegających na zapewnieniu bezpieczeństwa na obszarze kolejowym, w pociągach i innych pojazdach kolejowych bez konieczności kierowania się również interesem spółki,
 większy zakres uprawnień skutkujący większą efektywnością prowadzonych działań,
 możliwość skuteczniejszego egzekwowania przestrzegania przepisów na obszarze kolejowym, w pociągach i innych pojazdach kolejowych (od osób fizycznych i instytucji),
 korzystanie z pełnej ochrony prawnej przewidzianej dla funkcjonariusza publicznego,
 poprawa wizerunku służby w ocenie pasażera w związku z ujednoliceniem służby odpowiadającej za ład i porządek na obszarze kolejowym,
 przy zagrożeniach terrorystycznych ujednolicenie zasad współdziałania i przepływu informacji pomiędzy służbami odpowiedzialnymi za bezpieczeństwo w kraju,
 współpraca z kolejowymi organizacjami międzynarodowymi, w tym służbami ochrony kolei innych państw,
 uzyskanie przez funkcjonariuszy Straży Kolejowej uprawnień emerytalnych przewidzianych dla służb mundurowych.

Szukając wzorców poza granicami naszego kraju należy wskazać, że w większości krajów europejskich za ochronę bezpieczeństwa i porządku publicznego na obszarach kolejowych odpowiedzialne są specjalistyczne formacje państwowe. Uregulowania zbliżone do proponowanych w poselskim projekcie ustawy przyjęły takie kraje jak np. Wielka Brytania i Słowacja, i miało to zasadniczy wpływ na wzrost bezpieczeństwa na obszarze kolejowym.

Zdaniem naszego resortu przekształcenie, zgodnie z projektem straży ochrony kolei działającej u zarządcy infrastruktury, czyli w spółce prawa handlowego w wyspecjalizowaną formację publiczną usytuowaną prawnie podobnie, jak Policja, Straż Graniczna, Żandarmeria Wojskowa, jako centralny urząd administracji rządowej, przyczyni się do zapewnienia bezpieczeństwa publicznego i skutecznej ochrony obszaru kolejowego na terenie całego kraju.

Chociaż koszty powołania Straży Kolejowej, jako nowej formacji według autorów projektu szacowane są na ok. 180 mln zł, koszt funkcjonowania tej formacji, przy obecnym stanie etatowym 3,5 tys. funkcjonariuszy szacowany jest na ok. 200 mln zł rocznie, a niektóre przepisy projektu wymagają doprecyzowania, mając na uwadze konieczność właściwego uregulowania spraw związanych z ochroną życia, zdrowia ludzi i mienia oraz kontrolą przestrzegania przepisów porządkowych na obszarze kolejowym, w pociągach i innych pojazdach kolejowych, Ministerstwo Transportu pozytywnie opiniuje poselski projekt ustawy o Straży Kolejowej.