SPOT za lata 2004-2006 - podsumowanie

Sektorowy Program Operacyjny Transport (SPOT) to jeden z siedmiu programów operacyjnych służących realizacji Podstaw Wsparcia Wspólnoty na lata 2004 – 2006, na który przeznaczono 1 163,38 mln euro ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, a łącznie ze współfinansowaniem krajowym ok. 1 620,91 mln euro.

Głównym celem SPOT było zwiększenie spójności transportowej kraju oraz polepszenie dostępności przestrzennej miast, obszarów i regionów Polski w układzie Unii Europejskiej. Realizacja Celów Programu odbywała się poprzez koncentrację środków na trzech Priorytetach:

Priorytet 1 - Zrównoważony gałęziowo rozwój transportu, którego celem było strukturalne i gałęziowe zrównoważenie polskiego transportu poprzez znalezienie alternatywy dla zbyt intensywnego rozwoju transportu drogowego. W ramach tego priorytetu wsparcie otrzymały projekty ukierunkowane na rozwój atrakcyjnej oferty przewozów kolejowych, morskich i intermodalnych.

Priorytet 2 - Bezpieczniejsza infrastruktura drogowa, którego celem było zapewnienie poprawy bezpieczeństwa i warunków funkcjonowania transportu drogowego poprzez poprawę jakości sieci drogowej i usunięcie „czarnych punktów” na drogach, budowę autostrad, przebudowę dróg krajowych i ich przebiegu przez miasta oraz wdrożenie nowoczesnych technologii do systemów bezpieczeństwa ruchu drogowego.

Priorytet 3 - Pomoc techniczna, którego celem było zapewnienie wsparcia dla efektywnej realizacji Programu poprzez zatrudnienie personelu zaangażowanego we wdrażanie, zarządzanie i kontrolę SPOT, zakup sprzętu komputerowego oraz finansowanie kampanii informacyjnej i promocyjnej Programu.

Zainteresowanie beneficjentów pozyskaniem środków ze SPOT, w ramach którego maksymalne dofinansowanie projektu wyniosło 75 % wartości kosztów kwalifikowanych było duże. W całym okresie kwalifikowalności wydatków, trwającym od stycznia 2004 r. do 30 czerwca 2009 r. złożono 226 wniosków o dofinansowanie projektów o łącznej wartości 13 687,73 mln zł, w tym wartość wydatków kwalifikowanych to ok. 11 934,05 mln zł,  a EFRR ok. 7 847,13 mln zł. Podczas realizacji programu ostatecznie zawarto 155 umów / decyzji o dofinansowanie projektów na kwotę całkowitą 9,91 mld zł. Wartość kosztów kwalifikowanych tych projektów wynosi 8,63 mld zł, w tym EFRR - 5,79 mld zł.

Realizacja SPOT przebiegała nie bez zakłóceń. W szczególności przedłużały się procedury zamówień publicznych (liczne protesty, odwołania), wykonawcy nie zawsze byli rzetelni (rozwiązywano z nimi umowy), prace przebiegały z opóźnieniem w stosunku do harmonogramów z powodu okoliczności, których nie można było przewidzieć (niewybuchy, obiekty archeologiczne), konieczne było uzyskiwanie dodatkowych decyzji środowiskowych w związku z niepełną harmonizacją prawa polskiego z prawem unijnym. W wyniku audytów Komisja Europejska stwierdziła częste występowanie naruszeń prawa zamówień publicznych i konieczne stało się nałożenie na SPOT dwóch autokorekt o łącznej wartości 238 629 321,83 zł wydatków kwalifikowanych (w tym EFRR 171 258 996,92 zł) oraz 19 korekt indywidualnych na łączną kwotę 51 634 668,32 zł. W całym okresie wdrażania rozwiązano 8 umów o dofinansowanie projektów z dofinansowaniem z EFRR w wysokości 92 421 416,14 zł, które po szczegółowej analizie dokumentacji nie spełniały kryteriów kwalifikowalności w ramach Programu. W przypadku 5 umów ograniczono zakres rzeczowy projektów w stosunku do złożonych wniosków o dofinansowanie, zobowiązując beneficjentów do ich ukończenia ze środków własnych, najpóźniej do końca 2010 r.

Te okoliczności przesądziły o podjęciu przez Instytucje uczestniczące w zarządzaniu SPOT o zakontraktowaniu w ramach Programu dodatkowej liczby projektów, co miało miejsce w grudniu 2008 r., na kwotę przewyższającą poziom dostępnej alokacji o 25%, by zapewnić wykorzystanie wszystkich środków przyznanych Polsce na realizację tego Programu. W październiku 2009 r. zakończona została certyfikacja poniesionych przez beneficjentów wydatków, osiągając kwotę 5 453,65 mln zł (ok. 1 435,80 mln euro), co stanowi ok. 123,42% przyznanej alokacji. Stopień wykorzystania alokacji w podziale na poszczególne Priorytety przedstawia się następująco:

Wspomniane niepowodzenia nie rzutują jednak na pozytywna ocenę Programu, realizacja którego przyczyniła się do poprawy polskiego systemu transportowego, w szczególności poprzez zwiększenie spójności transportowej kraju oraz polepszenie dostępności przestrzennej miast, obszarów i regionów Polski, a także włączenie jej w europejskie sieci infrastrukturalne. Podsumowując najważniejsze osiągnięcia należy wskazać przede wszystkim zbudowane nowe odcinki dróg krajowych, przebudowane drogi istniejące i wzmocnione nawierzchnie dróg i mostów. Ponadto usprawniono przejazdy przez miasta m.in. poprzez budowę obwodnic, usprawniono wdrażanie i monitoring środków poprawy bezpieczeństwa, zmodernizowano linie kolejowe, doposażono przewoźników w nowoczesny tabor kolejowy, jak również poprawiona została infrastruktura dostępu do portów morskich.

I tak w ramach:

Priorytetu 1, na który przyznano 40,75% dostępnej alokacji:

• Przebudowano 71,2 km linii kolejowej
• Zakupiono 85 pojazdów szynowych
• Zmodernizowano 160 pojazdów szynowych
• Wybudowano 3,92 km linii metra warszawskiego wraz z 4 stacjami przesiadkowymi oraz 1019 miejsc postojowych w systemie „Park & Ride”
• Wybudowano i zmodernizowano 96 861 m2 obiektów manewrowych, dróg technologicznych i parkingów
• Zmodernizowano i wybudowano 15 545,5 m połączeń drogowych oraz kolejowych poprawiających dostęp do portów morskich
• Wybudowano i zmodernizowano 3 570,9 m falochronów i nabrzeży
• Wykonano 15 obiektów wpływających na dostępność portów
• Zbudowano Międzynarodowe Centrum Logistyczne EUROTERMINAL

Spośród 31 realizowanych w priorytecie 1 projektów, najwięcej inwestycji podjęto w województwie pomorskim:

• Zakupiono 3 pojazdy szynowe do obsługi linii kolejowych
• Zmodernizowano 4 pojazdy szynowe taboru szybkiej kolei miejskiej w Trójmieście
• Wybudowano i zmodernizowano 60 038 m2 placów manewrowych i dróg technologicznych
• Zmodernizowano i wybudowano 8 070 m połączeń drogowych poprawiających dostęp do portów morskich
• Wybudowano i zmodernizowano 3 250,9 m falochronów i nabrzeży
• Wykonano 14 obiektów wpływających na dostępność portów

Natomiast najwięcej środków z EFRR zostało wykorzystanych w województwie łódzkim, gdyż 662 mln zł przeznaczono na modernizację linii kolejowej Warszawa - Łódź Fabryczna na odcinku Skierniewice - Łódź Widzew. W ramach projektu przebudowano 62,8 km linii kolejowej, w wyniku czego czas przejazdu pociągiem na odcinku Skierniewice - Łódź Widzew skrócił się o 23 min.

W ramach Priorytetu 2: na który przyznano 58,47% dostępnej alokacji:

• Przebudowano 168,11 km dróg krajowych
• Rozbudowano 109,31 km dróg krajowych
• Zbudowano 73,78 km dróg krajowych
• Przebudowano 26 szczególnie niebezpiecznych skrzyżowań
• Zbudowano i wyposażono laboratorium technik komunikacyjnych
• Zakupiono 115 samochodów specjalistycznych
• Zakupiono:

- 70 tys. urządzeń do wykrywania środków działających podobnie do alkoholu u kierowców,
- 1 tys. urządzeń do wykrywania alkoholu w organizmie kierującego,
- 10 zestawów urządzeń rejestrujących zachowania kierowców do zamontowania na radiowozach.

W ramach Priorytetu 2 zrealizowano 84 projekty. Najwięcej środków z EFRR (ponad 765 mln PLN) zostało wykorzystanych w województwie mazowieckim, gdzie jednocześnie zrealizowano najwięcej projektów, w wyniku których:

• Przebudowano 9,19 km dróg krajowych
• Rozbudowano 18,59 km dróg krajowych
• Zbudowano 4,89 km dróg krajowych
• Wyposażono Policję w:

- 70 tys. urządzeń do wykrywania środków działających podobnie do alkoholu u kierowców,
- 1 tys. urządzeń do wykrywania alkoholu w organizmie kierującego,
- 10 zestawów urządzeń rejestrujących zachowania kierowców do zamontowania na radiowozach.
· Zbudowano i wyposażono laboratorium technik komunikacyjnych
· Zakupiono 19 pojazdów specjalistycznych dla Głównego Inspektoratu Transportu Drogowego, 5 samochodów ratownictwa chemicznego oraz 5 samochodów ratownictwa technicznego dla Komendy Głównej Państwowej Straży Pożarnej

W ramach Priorytetu 3, na który przyznano 0,78% dostępnej alokacji:

• Przeprowadzono 481 szkoleń
• Zorganizowano 7 seminariów i konferencji
• Wykonano 88 ekspertyz, analiz i studiów
• Zapewniono obsługę 25 posiedzeń Komitetu Monitorującego i Sterującego
• Dofinansowano wynagrodzenie 454 osób zaangażowanych we realizację Programu
• Zakupiono 101 komputerów
• Wydano 4 edycje biuletynu informacyjnego
• Opublikowano 13 artykułów prasowych
• Sporządzono 5 raportów badania opinii społecznej

Szczegółowy opis projektów zrealizowanych w ramach SPOT wraz z dokumentacją fotograficzną z zakończonych inwestycji, znajduje się na stronie internetowej Programu http://spot.gov.pl/0.html, gdzie zamieszczono również wersję elektroniczną albumu SPOT http://www.spot.gov.pl/1,1,99.html.

Wdrożenie tak wielu różnorodnych projektów inwestycyjnych i poprawa dostępności transportowej Polski nie byłyby możliwe bez wsparcia środków budżetowych z Unii Europejskiej. Należy również podkreślić ogromne zaangażowanie wszystkich podmiotów uczestniczących w realizację SPOT, którym Instytucja Pośrednicząca składa serdeczne podziękowania za współpracę. W szczególności dziękujemy naszym Beneficjentom, ponoszącym odpowiedzialność za prawidłowe wykonanie swoich projektów, częstokroć borykając się nie tylko z problemami natury technicznej czy organizacyjnej, ale z barierami prawnymi wynikającymi z braku pełnej implementacji prawa polskiego do norm unijnych. Dziękujemy naszym kolegom ze wszystkich instytucji uczestniczących w procesie wdrażania Programu za wspólne rozwiązywanie problemów i dążenie do zakończenia sukcesem realizowanego Programu. Naszą szczególną wdzięczność kierujemy do koleżanek i kolegów z naszego resortu za zrozumienie i bardzo dobrą współpracę. Miejmy nadzieję, że doświadczenia jakie zdobyliśmy podczas wdrażania pierwszych funduszy strukturalnych w Polsce zaowocują jeszcze efektywniejszym wykorzystaniem środków unijnych w kolejnych latach.