Lesiak: Państwo powinno pomóc PKP Cargo

Paweł Ludwicki, Gazeta Finansowa: PKP Cargo - nasz największy przewoźnik - przeżywa kłopoty. Jednocześnie na rynek usiłują wejść państwowe koleje niemieckie i rosyjskie. Czy grozi nam, że polski rynek transportu kolejowego przejmą obcy przewoźnicy?

Dr Paweł Lesiak, ekspert ekonomiki transportu z SGH: Na początek chciałbym wyjaśnić jedną podstawową kwestię. Ekonomia często nie dostarcza jednoznacznych recept. Gdyby były, to kryzysy gospodarcze nie miałyby miejsca. Dlatego będę czasami używał zwrotu "prawdopodobnie". Wracając do pytania - trzeba je rozszerzyć o inne. Np. czy to źle, że wejdą na polski rynek zagraniczni gracze? Czy może stać się tak, że wejście na rynek niemieckiego przewoźnika Deutsche Bahn przyniesie skokowe podniesienie jakości usług przy jednoczesnym obniżeniu cen?

Wierzy pan w to?

Prawdopodobnie upadek PKP Cargo oraz wejście Niemców i Rosjan na polski rynek w miejsce tegoż przewoźnika miałyby negatywne dla naszego kraju skutki.

Jakie?

W pierwszym rzędzie takie rozwiązanie byłoby ryzykowne dla pracowników PKP Cargo, a jest ich, przypomnijmy - 36 tysięcy. Prawdopodobnie poszliby w dużej części na bruk, a nasze państwo musiałoby potem wziąć ich na zasiłek. Czyli same koszty. Do tego należy dodać utratę przez fiskusa wpływów z podatków, które zwalniani pracownicy płacili. I nie wierzmy, że nowy, prywatny przewoźnik - mimo że u siebie w Niemczech państwowy - będzie utrzymywał zatrudnienie na dotychczasowym poziomie...

Zaraz, zaraz. Jak to prywatny?

Zwyczajnie, a raczej kuriozalnie. Mamy już taki przypadek w Polsce. Oto, lat temu kilka, sprywatyzowano Telekomunikację Polską. Jej nabywcą został France Telecom, czyli państwowa firma francuska, która w naszym kraju ma status jak najbardziej prywatny! Mniejsi, prywatni polscy przewoźnicy, działający na rynku wręcz domagają się doprowadzenia do upadłości PKP Cargo jako monopolisty... I co dalej? Wejdzie na rynek inny monopolista, z tym, że nie nasz. Większość zysków z przewozów kolejowych, w tym tranzytowych, spedycji kolejowej i usług w terminalach kolejowych stracimy bezpowrotnie! Powstanie tzw. efekt tunelu - tranzyt kolejowy idzie przez nasz kraj, a zyski z niego idą za granicę! Co więcej, nowy monopolista najprawdopodobniej bardzo szybko "połknie" małych, prywatnych przewoźników. Jednego zresztą już przejął...

Co zatem, według pana, trzeba zrobić?

Po pierwsze, nie dopuścić do upadłości firmy. Upadłość to w obecnej sytuacji zbyt drogie rozwiązanie! O niektórych kosztach już mówiłem. Poza tym trzeba pamiętać o jeszcze jednej, niezmiernie ważnej kwestii. Pozycję polityczną i gospodarczą państwa mierzy się m.in. siłą jego przedsiębiorstw, także tych państwowych. Dlatego warto mieć własne firmy, będące we władaniu rodzimego kapitału.

Pańskie stwierdzenie bardzo odbiega od obowiązującej w naszym kraju doktryny, że tylko prywatne jest dobre, a wszytko co państwowe złe...

Jak już mówiłem, w ekonomii nie ma jednoznacznych odpowiedzi na wszystkie problemy; często uwzględniać trzeba także kontekst gospodarczy. Mogę pokazać firmy o statusie przedsiębiorstw państwowych, które się rozwijają i są dobrze zarządzane. Problem według mnie leży gdzie indziej - w sferze nadzoru właścicielskiego. Jeśli minister skarby i ministrowie resortowi zaczną brać odpowiedzialność (nie tylko polityczną!) za wyniki gospodarcze podległych im spółek, wtedy będzie jak przed wojną, kiedy państwowe firmy cieszyły się dużym uznaniem.

Wracają do PKP Cargo. Mówi pan, nie upadłość, nie prywatyzacja, więc co?

Pomoc państwa, bo spółkę trzeba ratować! Na szczęście są politycy, którzy to rozumieją. Sejmowa Komisja Infrastruktury wystosowała nawet dezyderat dotyczący wystąpienia Polski do Komisji Europejskiej o zgodę na udzielenie PKP Cargo pomocy publicznej w wysokości 1,5 mld zł...

I spotkało się to z bardzo ostrą reakcją prywatnych polskich przewoźników...

To niedobrze! Nowa zagraniczna kolej będzie starała się z czasem rozbudować swoją pozycję rynkową w Polsce, czemu sprzyjać może specyfika rynku kolejowego, na którym często występuje fenomen tzw. monopolu naturalnego. Przypuszczam, że uratowanie polskiego przewoźnika jest bardziej korzystne także dla prywatnych firm kolejowych. Z tego zdają sobie sprawę inne kraje. Rząd Słowacji przeznaczył na ratowanie swojego przewoźnika już 130 mln euro, czyli prawie 600 mln zł. Niemcy zaś wycofali się na razie z prywatyzacji swojego przewoźnika kolejowego.

A może po prostu PKP Cargo jest niereformowalnym molochem?

To się dopiero okaże. PKP Cargo przez ostatnie lata wypracowywało zyski. Obecny zarząd od jesieni 2008 r. zdecydowanie restrukturyzuje spółkę. Np. z 42 Regionalnych Zakładów Spółki stworzono 16 Zakładów, w których skupiono piony eksploatacyjne i handlowe. W efekcie - jak można przypuszczać - powinna zwiększać się stopniowo elastyczność całej spółki i poprawiać poziom obsługi klienta.

Czyli uważa pan, że polski rząd powinien pomóc PKP Cargo i dać szansę na odbicie się od dna?

W mojej ocenie - tak. Nie powinniśmy dopuścić do powtórzenia błędów, jakie popełniono w latach 90. przy prywatyzacji polskiego transportu samochodowego i spedycji. Wtedy znaczną część rynku przejęli obcy przewoźnicy i tzw. operatorzy logistyczni, a polskie firmy zostały zepchnięte do roli podwykonawców, otrzymując zlecenia transportowe co najwyżej z drugiej, jeśli nie trzeciej ręki.