Co dał transport II RP?

20-lecie niepodległej Polski było rocznicą skłaniającą do podsumowań. W trakcie tego okresu doszło do stosunkowo szybkiego scalenia terytoriów, które jeszcze niedawno wchodziły w skład trzech różnych organizmów państwowych. Rozwój transportu miał tutaj ogromne znaczenie. Zmagania na różnych niwach rozwoju państwowego opisywane były przez publikowane u schyłku II RP okolicznościowe wydawnictwa, część z nich miała charakter czysto propagandowy, jednak porównując z dzisiejszymi broszurami reklamowymi - jakimi bez wątpienia są np. niektóre raporty roczne spółek Skarbu Państwa - były one publikacjami merytorycznymi, o nieocenionej wartości dla historyka.

Jednym z takich pozycji jest właśnie "20-lecie komunikacji..." To ponad 500 stron informacji, nieraz wyjątkowo szczegółowych na temat różnych gałęzi transportu w ówczesnej Polsce oraz - co szczególnie atrakcyjne - ponad tysiąc interesujących fotografii. Oryginał został wydany przez Koncern Prasowy "Ilustrowany Kuryer Codzienny", czyli popularny wówczas "Ikac", dysponujący wyjątkowo bogatym - jak na owe czasy - archiwum fotograficznym.

Całość podzielono na kilkanaście rozdziałów (napisanych przez czołowych ekspertów tamtych czasów), traktujących o poszczególnych rodzajach transportu: morze i porty, lotnictwo, kolej, drogi, śródlądową komunikację wodną, autobusy i tramwaje. Nie zabrakło także części poświęconych poczcie, telekomunikacji, radiu, turystyce i przemysłowi komunikacyjnemu. Nas interesuje zwłaszcza kolej, której poświęcono szczególnie dużo miejsca - choćby ze względu na jej znaczenie dla ówczesnego państwa. W XX-leciu międzywojennym stanowiła ona realny krwiobieg gospodarki, a jej pozycja była niezachwiana - nie tylko ze względu na brak alternatywy, ale także z powodu niezaprzeczalnych funkcji państwotwórczych.

Ogrom liczby poruszanych wątków wręcz poraża. Widać, że starano się ukazać jak najszerszy obraz zachodzących zmian. Ze szczególnym pietyzmem autorzy publikacji podeszli do doboru odpowiednich fotografii, prezentujących nieraz ówczesne nowinki techniczne zarówno taborowe, jak i infrastrukturalne. Dla miłośników kolei szczególnie interesująca jest możliwość porównania sytuacji z II RP z dzisiejszymi parametrami na żelaznych szlakach. Dowiedzieć się można np., że w XX-leciu międzywojennym w przewozach pasażerskich największa poprawa odnośnie czasu przejazdu nastąpiła na trasie z Warszawy do Wilna (przez Grodno). W 1919 r. pociąg jechał w tej relacji 20 godzin, w 1926 r. - 8,5 godziny, w 1930 r. - 8 godzin 15 minut, a w 1937 r. - już tylko 5,5 godziny. Czy w czasach, gdy zbudowanie kilku kilometrów nowej trasy kolejowej zajmuje kilkanaście lat, można marzyć o takim postępie? Oczywiście, trzeba mieć na uwadze wszystkie zależności, dzięki którym stało się to możliwe prawie 80 lat temu, ale liczby są niezwykle wymowne.

"20-lecie komunikacji..." to pozycja, którą można polecić nie tylko miłośnikom kolei i fanom historii II Rzeczypospolitej. Spore brawa należą się też wydawnictwu Księży Młyn, które zdecydowało się wydać reprint (stawiając, poza okładką, na możliwie wierne odwzorowanie oryginału).

Po lekturze tej książki, nasuwa się jedna refleksja. Ciekawe, jak wyglądałaby podobna pozycja, gdyby pokusić się o podsumowanie okresu od 1989 r.? Czy byłaby tylko pustą propagandą? I czy jej ewentualni autorzy mieliby o czym pisać?

Praca zbiorowa pod redakcją Mariana Dąbrowskiego, „20-lecie komunikacji w Polsce Odrodzonej 1918-1939”, Dom Wydawniczy Księży Młyn 2012 (oryginał Wydawnictwa Koncernu Prasowego "Ilustrowan Kuryer Codzienny", Kraków 1939), ISBN 978-83-7729-100-9, 560 str., format A4