W kierunku reformy kolei na Ukrainie

Bogusław Kowalski, Partner i Dyrektor Generalny w ZDG TOR przedstawił te priorytety podczas konferencji „Modelowanie procesów i systemów logistycznych”, która w dniach 4-5 grudnia odbywa się na Uniwersytecie Gdańskim. Do głównych priorytetów, obok wspomnianego nowego modelu funkcjonowania UZ, zaliczył też rozwój środowiska konkurencyjnego na rynku usług kolejowych, wraz ze zwiększeniem efektywności jego funkcjonowania, a także zaspokojenie potrzeb gospodarki narodowej i ludności w zakresie przewozów, polepszenie ich jakości. O tych wszystkich kwestiach należy myśleć w dwóch kontekstach: dążenia do integracji kolei ukraińskich z kolejami UE, a także zabezpieczenia przyszłości funkcjonowania UZ w kontekście kryzysu rosyjsko-ukraińskiego.

Bolączka UZ: monopolistyczny charakter zarządzania koleją

Bogusław Kowalski uważa, że transport kolejowy na Ukrainie boryka się obecnie z czterema zasadniczymi bolączkami:

• Brakiem osadzonego w ramach prawa jednolitego kompleksu kolejowego: każda z sześciu wewnętrznie wydzielonych części wykonuje w pełni na swoim obszarze wszystkie podstawowe rodzaje działalności, posługując się ogólnym bilansem wydatków;
• UZ, będąc organem zarządzania państwowego, wykonuje nie tylko funkcje stricte transportowe, ale również funkcje gospodarcze (zarządzanie ruchem, podział dochodów z przewozów, sporządzenie sprawozdania zbiorczego);
• Wszystkie rodzaje działalności zaliczone są do monopolistycznych, powstrzymywany jest rozwój konkurencji (krzyżowe finansowanie przewozów pasażerskich kosztem towarowych, zmniejszenie wydatków nie odpowiadające zmniejszeniu wielkości przewozów);
• Złamana jest zasada reprodukcji prostej, poprzez zaniżoną wartość bilansową środków trwałych i, jako skutek, niewystarczające odpisy amortyzacyjne.

Jednocześnie fundamentalnym problemem jest brak odnowienia części aktywnej środków trwałych. Zużycie taboru wynosi 95%, dlatego też istnieje konieczność pozyskania środków na ten cel. Od 1992 r. potrzeby inwestycyjne kolejnictwa na Ukrainie zaspokajane były zaledwie w jednej trzeciej i wynosiły tylko ok. 3% ogólnych nakładów inwestycyjnych na Ukrainie, podczas gdy w rozwiniętych krajach świata wskaźnik ten osiąga 10- 15%.

W kierunku częściowego urynkowienia kolei

Jakie, w tym kontekście, powinny być główne kierunki reform UZ? Tu Bogusław Kowalski wymienił 7 zasadniczych kierunków działań:

1. Rozgraniczenie funkcji gospodarczych i funkcji zarządzania państwowego;
2. Kształtowanie jednolitego kompleksu majątkowego „Ukrzaliznycia” (UZ) SA, z uwzględnieniem ograniczeń w dysponowaniu określoną jego częścią;
3. Przekształcenia transformacyjne powinny być dokonywane poprzez stopniową reorganizację struktury terytorialno-funkcjonalnej zarządzania, w strukturę zintegrowaną pionowo;
4. Niezbędne jest wdrożenie modelu finansowo- ekonomicznego, zdolnego do zapewnienia redystrybucji strumieni finansowych zgodnie z rodzajami działalności;
5. Równolegle konieczny jest wzrost inwestycji w transporcie kolejowym i wdrożenie innowacyjnego modelu rozwoju;
6. Nastąpić musi doskonalenie systemu regulowania taryf na usługi transportu kolejowego, ustawienia ich na poziomie ekonomicznie uzasadnionym, likwidacja subwencjonowania krzyżowego;
7. Działaniem komplementarnym wobec powyższych jest prowadzenie efektywnej polityki socjalnej.

– Kluczowym elementem startu reform jest utworzenie państwowej kolejowej spółki akcyjnej użytku powszechnego jako przewoźnika narodowego ładunków i pasażerów na rynku usług transportowych. Spółce tej przekazywane będą, na zasadzie zarządzania gospodarczego, obiekty infrastruktury transportu kolejowego użytku powszechnego, które pozostają jako własność państwa – mówił podczas konferencji na UG Bogusław Kowalski.

Dzięki zastosowaniu takiego modelu, powinno nastąpić na Ukrainie całkowite urynkowienie kolejowych przewozów towarowych, jak również takich obszarów jak inwestycje taborowe i infrastrukturalne. Częściowo urynkowione zostałyby m.in. przewozy pasażerskie oraz sprzedaż powierzchni handlowej na dworcach, natomiast w gestii władz centralnych pozostałyby kwestie związane z utrzymaniem i eksploatacją infrastruktury.

Reforma pozwoli na zwiększenie atrakcyjności inwestycyjnej

– Oczekiwane efekty tych działań to m.in. zwiększenie atrakcyjności inwestycyjnej i wejście na innowacyjną drogę rozwoju, poprzez skrócenie zużycia środków trwałych z 85% do 60%. Działania te pozwoliłyby na otwarcie dróg do współpracy z międzynarodowymi organizacjami finansowymi, takimi jak Bank Światowy czy Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju, możliwa byłaby też np. emisja euroobligacji itp. Poprzez wzrost efektywności pracy, możliwe byłoby zwiększenie wielkości przewozów o 20-25%, wzrost wydajności pracy o 60%, zwiększenie wydajności taboru o 25-30% oraz redukcja energochłonności o ok. 15% - twierdzi Bogusław Kowalski.

Aktywność ZDG TOR na Ukrainie dotyczy nie tylko współpracy z UZ, ale także z władzami Kijowa, którym polscy eksperci również doradzają, w jaki sposób pozyskać zewnętrzne finansowanie na odnowienie transportu.