Coraz więcej osób podróżuje w Polsce koleją. Jednak jeśli chodzi o wykorzystanie kolei, nadal jesteśmy poniżej średniej europejskiej. Urząd Transportu Kolejowego przygotował analizę „Wykorzystanie i potencjał kolejowych przewozów pasażerskich w Polsce”. Stwierdza w nim, że potencjał kolei w Polsce nie jest do końca wykorzystany.
W 2016 roku z usług kolei w Polsce skorzystało 292,5 mln pasażerów. To o 12 mln więcej niż w roku 2015. Dla celów statystycznych UTK zdefiniował wskaźnik wykorzystania jako iloraz liczby pasażerów kolei przez liczbę mieszkańców kraju. Wskaźnik liczony w ten sposób w ubiegłym roku wyniósł 7,6. Oznacza to, że statystycznie każdy Polak ośmiokrotnie podróżował pociągiem w ciągu roku. Średnia europejska jest jednak wyższa i wynosi 19 przejazdów.
Najwyższy poziom wskaźnika występuje w województwie pomorskim, gdzie wynosi on 23,3 (wzrósł w stosunku do roku 2015 o 6,4%). Drugie miejsce w tym zestawieniu zajmuje województwo mazowieckie – 18,9 (spadek w stosunku do roku poprzedniego o 1,6%). Kolejne województwo – wielkopolskie – osiągnęło poziom 8,2 – wzrost odpowiednio o 6,7%. Czwarte w kolejności województwo dolnośląskie charakteryzowało się wskaźnikiem wykorzystania niewiele powyżej średniej, na poziomie 7,7 (wzrost o 17,4% w stosunku do roku 2015). W pozostałych województwach poziom wykorzystania jest poniżej średniej. Najniższy występuje w województwie podlaskim – średnia liczba podróży na mieszkańca wyniosła tam w 2016 r. 1,5.
W przygotowanej analizie UTK zaprezentował wskaźniki wykorzystania kolei pasażerskich, gęstość linii kolejowych, średnią dobową liczbę pociągów na 1 km linii kolejowych czy proporcje przewozów koleją w stosunku do indywidualnego transportu samochodowego. Analiza wskaźnika wykorzystania kolei pasażerskich oraz porównanie go do średniej europejskiej wskazuje, że w Polsce należy szukać rozwiązań, które pozwolą na zwiększenie konkurencyjności kolei z samochodami osobowymi.
Mat. UTKWyższy wskaźnik zasługą aglomeracjiDwa województwa – pomorskie i mazowieckie – charakteryzują się o wiele wyższym niż pozostałe wskaźnikiem wykorzystania (na poziomie odpowiednio 23,3 i 18,9). Efektywność wykorzystania kolei w tych województwach wynika m.in. z rozbudowanego systemu kolei aglomeracyjnych. Podróż koleją jest alternatywą dla zakorkowanych dróg w dużych miastach. Sieć kolejowa jest stosunkowo dobrze rozwinięta wewnątrz i wokół obu aglomeracji i jest rozwijana poprzez modernizacje oraz budowę nowych linii i przystanków kolejowych. Na tych sieciach istnieją najlepsze w Polsce oferty kolei aglomeracyjnych. Na przeciwległym biegunie jest województwo podlaskie, gdzie gęstość linii kolejowych jest najniższa w kraju (tylko 3 km na 100 km²) i gdzie najniższy jest wskaźnik wykorzystania będący na poziomie 1,5 przejazdu na mieszkańca.
W przypadku województw o największej liczbie podróży na mieszkańca (pomorskie, mazowieckie, wielkopolskie i dolnośląskie), wskaźnik wykorzystania wzrastał na przestrzeni lat 2012–2016. Nastąpił tu wzrost przewozów aglomeracyjnych i regionalnych. Ten segment rozwija się dynamicznie również w województwie małopolskim, gdzie wskaźnik wykorzystania w 2016 r. zwiększył się w stosunku do roku poprzedniego o 47,3%. W pozostałych 11 województwach wskaźnik wykorzystania spada. Największy spadek na przestrzeni lat 2012-2016 można zaobserwować w województwie świętokrzyskim (o 34,6%), na co wpływ mogło mieć zmniejszenie liczby połączeń dalekobieżnych i wydłużenie czasu jazdy w kierunku Warszawy.
Gęstość a liczba przejazdówNajwiększa gęstość linii kolejowych występuje w województwie śląskim (16 km linii na 100 km2 ), gdzie wskaźnik wykorzystania wynosi 4,3 przejazdów rocznie. Na znacznie niższą niż średnia wysokość wskaźnika na tym obszarze wpływ może mieć dobrze rozwinięta sieć dróg, ułatwiających komunikację między przyległymi do siebie miastami w konurbacji górnośląskiej. Kolejnymi powodami mogą być zły stan torów, problemy z przepustowością i niska prędkość handlowa pociągów. Dodatkowo kilkanaście procent linii kolejowych w województwie śląskim to linie udostępniane jedynie dla pociągów towarowych. Odejmując długość linii używanych tylko do ruchu towarowego, ich gęstość byłaby niższa, lecz również na najwyższym w Polsce poziomie wynoszącym około 12 km na 100 km²
Potencjał kolei w Polsce i w innych krajach europejskich można porównać również na podstawie średniej liczby pociągów pasażerskich przejeżdżających dziennie na statystycznym kilometrze linii kolejowej. W Polsce na jednym kilometrze linii przejeżdża średnio 20 pociągów pasażerskich w ciągu doby, tj. ok. 7-krotnie mniej niż w Holandii. Średnia europejska w tym zestawieniu wynosi 45 pociągów na 1 km linii.
– Najważniejszym czynnikiem zachęcającym do korzystania z kolei jest oferta odpowiednio dostosowana do potrzeb mieszkańców, w tym przede wszystkim przemyślana konstrukcja rozkładu jazdy czyli m.in. odpowiednia częstotliwość kursowania pociągów. W przeciwnym razie alternatywą pozostanie jedynie transport drogowy, który jest nie jest ani tak bezpieczny ani tak ekologiczny jak kolej – ocenia Ignacy Góra, prezes Urzędu Transportu Kolejowego.
Krajem europejskim o najwyższym wskaźniku wykorzystania jest Szwajcaria, gdzie na jednego mieszkańca przypada 70 podróży w ciągu roku.